چگونه سپاه آموخته که از برجام به نفع خود بهره ببرد؟

سرویس بین الملل خرداد: "فرهاد رضایی" پژوهشگر مسائل خاورمیانه در نهادهای علمی ترکیه در مقاله ای تحلیلی درباره موضع سپاه در قبال برجام می نویسد:"ناظران مسائل ایران به سختی پیش بینی می کردند که ایا برجام میان یاران و شش قدرت جهانی به نتیجه خواهد رسید یا نه. در داخل دیده می شد که بازیگران ناراضی کم نبودند یعنی اصولگرایان و سپاه که یک سازمان نیمه دولتی محسوب می شود و در برنامه هسته ای نیز نقش داشته است. پرسش اصلی در اینجاست که ایا برجام می تواند با چالش جدی از سوی بازیگران داخلی به خصوص سپاه مواجه شود؟ شاید بدون اغراق بتوان گفت که برجام نظم سیاسی در داخل ایران را برهم زد. این موضوع سبب تغییر ائتلاف های سیاسی در میان نخبگان و بازیگران سیاسی در ایران شد.و ائتلاف عملگرایانه تحت رهبری ایت الله هاشمی و حسن روحانی معتقدند که ادامه برنامه هسته ای در شکل پیشین ان هزینه های زیادی را برای ایران بدنبال داشت. آنان عقب گردی موقت در این برنامه در ازای لغو تحریم ها و ادغام مجدد ایران در جامعه بین الملل را موفقیتی بزرگ و دستاورد برجام ژانویه سال 2016 میلادی قلمداد کرده اند. اما اصولگرایان که هسته اصلی شان ائتلاف میان سپاه و ابادگران همراه با احمدی نژاد بوده اند و طرفدار ادامه رویه قبلی برنامه هسته ای بودند معتقدند که ایران در صورت افزایش فشار غرب می بایست از پیمان مننع گسترش تسلیحات کستار جمعی (ان پی تی) خارج شود. آنان معتقدند که این موضوع به عنوان اهرمی دائمی باید در برابر غرب باقی بماند. از همان ابتدا برنامه هسته ای ایران به طور قاطعانه مورد حمایت سپاه بود. آن سازمان بر زرادخانه های هسته ای ایران به عنوان چتری خفاظتی نظارت داشته است. سپاه خود را حامی ارزش های انقلابی و اسلامی می داند. سپاه در جریان مذاکرات خارجی عملگرایان ایران با دولت های خارجی نیز مواضعی را اتخاذ کرده بود. پیش از آن احمدی نژاد به سپاه نشان داد که می خواهد برنامه هسته ای را با شدت ادامه دهد و وفاداری خود به ان نهاد را این گونه نشان داد. حتی پس از لغو تحریم ها نیز به نظر می رسید که سپاه قصد رویارویی با روحانی و تیم مذاکره کننده هسته ای را داشت. با این حال، سپاه رویارویی جدی نداشت برخی از تحلیلگران نتیجه گیری کردند که سپاه می خواهد در مسیر حصول برجام سنگ اندازی کند".

 

به گزارش خرداد، این نشریه در ادامه اشاره می کند که علیرغم بدبینی ها واقعیت آن است که سپاه تغییر جهتی شگفت انگیز از خود نشان داد و در این باره می نویسد:"دیگر در رسانه های سپاه نمی  دیدید که از روحانی به عنوان خائن یاد شود. سرلشگر محمد علی جعفری فرمانده سپاه حمایت غیر مسنتقیمی از برجام داشت و نظر مقام عالی رهبری ایران در این باره را تحسین کرد. با توجه به حمایت رادیکال و ملی گرایانه هسته ای سپاه، تغییر جهت عملگرایانه آن نهاد نظامی عجیب بود به خصوص آن که سپاه نگرانی چندانی از عواقب تحریم های اعمال شده نداشته است. واقعیت نشان می دهد که علت تغییر جهت سپاه یک مورد است و آن این که ان نهاد بیش از پروژه هسته ای تمایل به سرمایه گذاری های اقتصادی دارد. نباید فراموش کرد که سپاه از دوران ریاست جمهوری آیت الله هاشمی وارد فعالیت های اقتصادی شد. در آن زمان دولت بر این باور بود که حضور این نهاد نظامی می تواند راهگشای بحران های ملی باشد و به کشور کمک کند. به مدد سیاست خصوصی سازی دوران سازندگی سپاه کنترل چندین شرکت مهم را در دست گرفت. قرارگاه خاتم الانبیاء را احداث کرد و چندین شرکت در حوزه های جاده سازی، حمل و نقل، کشاورزی و معدن و واردات و صادرات را نیز در دست گرفت. زمانی که احمدی نژاد اصولگرا به قدرت رسید دولت او به طرز چشمگیری از سوی سپاه مورد حمایت قرار گرفت. بیش از نیمی از اعضای کابینه او در ارتباط با سپاه و یا از اعضای رسمی پیشین ان نهاد بودند. سپاه وارد قراردادهای دولتی شد و میلیاردها دلار از برنامه های ساخت و ساز و ورود به حوزه انرژی سود کسب کرد". 

این نشریه در ادامه می نویسد:"امروز صدها شرکت ایرانی در ظاهر خصوصی هستند اما در عمل توسط سپاه مدیریت می شوند. با این حال، علیرغم بهره مندی اقتصادی سپاه این پرسش که چگونه رفع تحریم ها و شرایط وجود مجدد تحریم ها در وضعیت سپاه تغییری ایجاد می کند مسئله ای بغرنج است. ارزیابی داده های اقتصادی نشان می دهند که سوددهی شرکت های متعلق به سپاه از سال 2009 میلادی تا سال 2014 میلادی به شدت به دلیل تحریم های اعمال شده کاهش یافته بود. داده ها نشان می دهند که رکود و بحران مالی واقتصادی بود که سبب شد تا سپاه با برجام موافقت کند. واقعیت ان است که حضور بیش تر سپاه در فعالیت های اقتصادی آن نهاد را مجبور می کند تا از قوانین بازار برای سوددهی شرکت هایش پیروی کند. مارک دوبوویتز از بنیاد دفاع از دموکراسی نیز باور دارد در صورتی که تحریم ها به طور کامل لغو شوند سپاه سود زیادی خواهد برد. در نتیجه سود اقتصادی انگیزه اصلی سپاه برای عدم رویارویی همه جانبه با برجام بوده است. 

این نشریه در ادامه اشاره می کند که رونق اقتصاد ایران سبب می شود تا سپاه در بازار بورش و اوراق بهادار نیز سهام شرکت های وابسته اش رشد کنند و در این باره می نویسد:"برای مثال، وال استریت ژورنال اشاره کرده بود که یک شرکت تابعه از فینمکانیکا ایتالیا به تازگی قراردادی به ارزش 560 میلیون دلار را با گروه سرمایه گذاری غدیر که وابسته به سپاه است امضا کرده است آن هم برای تاسیس یک نیروگاه. از سوی دیگر باید توجه داشت که دسترسی ایران به سیستم مالی بین المللی سببب می شود تا شرکت های سپاه نیز از این موضوع بهره مند شوند". 

نشنال اینترست اشاره می کند که ابزار سپاه در اقتصاد ایران در سال های پیش رو آن است که احتمالا شکرت های خارجی برای اجرای پروژه های عظیم نیازمند یک شریک ایرانی هستند و در این میان شرکت های وابسته به سپاه شریک اصلی خواهند بود. 

این نشریه در پایان می نویسد:"عملکرد سپاه نشان داده که به نوعی برجام را پذیرفته و نمی خواهد به طور کامل برهم زده شود. شواهدی در این باره وجود دارند. آزادی فوری ملوانان امرکیایی توسط سپاه یک رویداد نمادین بود. اگرچه آن نهاد عزم راسخ خود را برای دفاع ازارزش های انقلابی نشان داده است اما تعهد نسبت به توافق هسته ای و امکان دیپلماسی با ایالات متحده را نیز نشان داده است. به عبارت دیگر سپاه از توافق هسته ای به عنوان فرصتی برای اجرای ایده "انقلابی گری عملگرایانه" خود به جای اقدامات تهاجمی یا از نظر غربی ها تحریک آمیز و جنگ طلبانه استفاده کرده است". 

نشنال اینترست اما اشاره می کند که منافع محدود برجام برای اقتصاد تا این لحظه بر گفتمان سیاسی داخلی ایران تاثیرگذار بوده است و می تواند سبب پیکربندی مجدد معادلات سیاسی شود این موضوع سپاه و محافظه کاران را تشویق می کند تا در انتخابات بعدی از دستاوردهای کم اقتصادی برجان انتقاد کرده و برای روحاین چالش ایجاد کنند".