عماد افروغ: نباید فیلمی را به سیاه‌نمایی متهم کنیم
عضو هیات انتخاب جشنواره فیلم فجر گفت، امسال قریب به اتفاق فیلم‌های حاضر در جشنواره بازتاب مستقیم یا غیرمستقیم جامعه بودند. سینما نبض تپنده جامعه است و باید دست سینماگران را بوسید.
به گزارش ایسنا، برنامه «چشم شب روشن» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی، با اجرای محمد صالح‌اعلا و با حضور اکبر نبوی، کارشناس مجری بخش سینما، چهارشنبه‌شب میزبان عماد افروغ، جامعه‌شناس، نویسنده و استاد دانشگاه بود.
افروغ درباره سینمای بعد از انقلاب گفت: سینمای بعد از انقلاب، به‌شدت مرهون دو مؤلفه بنیادی است که اگر این دو مؤلفه نبودند سینما با این قوت و بالندگی نمی‌توانست شروع شود و راه خود را ادامه بدهد. یکی فرموده امام خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ است که گفتند: «ما با سینما مخالف نیستیم، با فحشا مخالفیم» و دوم، زمان برگزاری جشنواره فیلم فجر در ایام سالگرد پیروزی انقلاب است که با هوشمندی، زلف سینما را با اصل انقلاب گره زدند. اگر در کنار این دو، نقش مدیران و فیلم‌سازان مورد توجه قرار دهیم، به امروز می‌رسیم که ۳۵ سال از برگزاری جشنواره می‌گذرد.
وی افزود: سینما و انقلاب، مفهوم ذهنی و اعتباری نیستند و برآمده از کنش‌های مردم و سینماگران است. هر انقلابی بخشی از آرمان‌ها را دستاویز قرار داده است. از منظر وجودی، منظور ما سینما و انقلاب اسلامی است نه هر انقلابی. اگر بخواهیم از سینمای انقلابی بگوییم باید پیش از آن از انقلاب اسلامی بگوییم. این انقلاب، سه شعار داشته است: آزادی، عدالت و اخلاق و معنویت. آزادی و عدالت بدون اخلاق محقق نمی‌شوند. انقلاب اسلامی با در نظر گرفتن انقلاب فرانسه و انقلاب شوروی، دریافته است که بدون اخلاق نمی‌شود جریان را پیش برد.
افروغ ادامه داد: نکته دوم، توجه به زیرساخت اندیشه نظریه‌پرداز انقلاب است. زیرساخت اندیشه امام که دغدغه بشر هم هست، ریشه در نگاه منظومه‌ای به جهان دارد. امام خمینی (ره)فیلسوفی صدرایی بود و نگاه جزیره‌ای به عالم نداشت. دیدگاه ایشان در حوزه دوگانه‌گرایی ها است، مثل دوگانه نظریه و عمل یا سینما و جامعه و سینما و فلسفه.
«هنر برای هنر» تبعات سوئی دارد
این جامعه‌شناس، نگاه منظومه‌گرایی را با صنف‌گرایی در تضاد دانست و هشدار داد: نمی‌شود از یک طرف بگوییم چرا مردم به سینما رغبت ندارند و از طرف دیگر صنف‌گرا باشیم. اینکه عده‌ای بگویند: «هنر برای هنر» تبعات سوئی دارد. ما از انقلاب اسلامی و از تفکرات منظومه‌ای می‌گوییم که دین برای دین را هم قبول ندارد زیرا در این‌صورت جای خادم و مخدوم عوض می‌شود، انسان‌ها خادم اصنافی می‌شوند که خودشان خلق کرده‌اند. انسان، قربانی و بدهکار می‌شود.
وی یادآور شد: اگر می‌خواهیم سینمای متناسب با انقلاب اسلامی داشته باشیم باید لایه فلسفی و نگرش منظومی را که نگرشی توحیدی است دنبال کنیم. باید بدانیم امام خمینی چه نگاه و فلسفه‌ای داشتند تا سینمای مطلوب با این گفتمان را داشته باشیم. بشر امروز، در حال احیای تفکر منظومه‌ای است که انقلاب اسلامی مبدع آن بوده است. اگر این نگاه را داشته باشیم سینما را جور دیگری می‌شود دید.
قائل به رابطه متقابل فرم و محتوا هستیم
افروغ ادامه داد: بین سینما و جامعه ارتباط دوسویه است. باید سینما در خدمت توجه به نیازهای جامعه خود باشد و با آن بیگانه نباشد. بعضی‌ها این حرف را قبول ندارند و می‌گویند محدود کردن خلاقیت است. این‌گونه نیست. ما به رابطه متقابل فرم و محتوا قائل هستیم و فرمالیزم و محتواگرایی کامل را رد می‌کنم اما اگر تعارضی بین فرم و محتوا باشد محتوا را ارجح می‌دانم. چون محتوا است که صورتش را خلق می‌کند گرچه صورت‌ها هم گاهی بر محتوا اثر می‌گذارند و حتی می‌توانند مفاهیم را تغییر بدهند. اما با فرض تغییر، هر تغییری مطلوب نیست به‌ویژه تغییراتی که ارزش‌های جامعه را زیر سؤال ببرد با اینکه نمی‌تواند این کار را بکند چون این هویت یک‌شبه شکل نگرفته است.
نباید فیلمی را متهم به سیاه‌نمایی کنیم
این استاد دانشگاه با یادآوری شعار آزادی در انقلاب اسلامی، بر آزادانه فیلم ساختن حتی اگر در حیطه گفتمان انقلاب نباشد ولی قواعد آن رعایت شده باشد تأکید کرد و گفت: گاهی می‌شنوم که انقلاب را در برابر جامعه قرار می‌دهند و در سینما فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی را از موضوعات انقلابی جدا می‌کنند. مگر قرار نبود انقلاب به دردها برسد؟ سینما آینه تمام‌نمای دردهای جامعه است و نباید فیلمی را متهم به سیاه‌نمایی کنیم.
سینمای اجتماعی از سینمای انقلابی دور نیست
او ادامه داد: اگر انقلاب و جامعه را در برابر هم و به شیوه خاصی منفک از دردهای جامعه قرار دادید سر از فرمالیزم درمی‌آورید. دائم در یک تصویر خاص از انقلاب دمیدن و قطبی‌سازی باعث بروز کارهای کلیشه‌ای می‌شود و به توقعات ناموجه می‌انجامد. در فضای هژمونیک غالبی، باید سکوت کنید یا هزینه‌اش را بدهید. سینمای اجتماعی از سینمای انقلابی دور نیست و باید قوی‌ترین کارها در خدمت سینمای انقلابی دربیاید، کاری که هنوز به خوبی اتفاق نیفتاده است.
سینماگر می‌تواند پاشنه آشیل نظام را نشان بدهد
وی از نبود رابطه خوب بین برخی سینماگران با بحث‌های فلسفی و بالعکس تأسف خورد و گفت: زمان و مکان بر گفتمان و موضوع اثر دارند. باید از سینماگری که زمان و مکان را مدنظر قرار داده است استقبال کرد. البته بازتولید باید محتوایی باشد نه صوری و تک‌ساحتی. تمام سطوح باید در نظر گرفته شود. سینماگر می‌تواند پاشنه آشیل نظام را نشان بدهد. ما مسائلی مثل بیکاری، رانت، فساد، اعتیاد و مسئله جدی تظاهر و ریا داریم. رابطه قدرت و ثروت قبل از انقلاب به رابطه قدرت و منزلت سرایت کرده است که سینما باید به این مسائل توجه کند.
اوایل انقلاب کسانی را داشتیم که خودشان را قربانی کردند و اکنون برخی نظام را قربانی می کنند
به نقل از روابط عمومی «چشم شب روشن»، افروغ بیان کرد: دفاع مقدس را هم بدون انقلاب اسلامی نمی‌توان تعریف کرد. انقلاب اسلامی بود که در دفاع مقدس تجلی پیدا کرد. زمانی دغدغه عدالت داشتیم. تغییر نرخ شکر مهم بود و حتی سیگار که امام فتوای حرمت را برایش دارند اما گفتند هزینه‌اش طوری نباشد که به مصرف‌کنندگانش فشار بیاید. ما اوایل انقلاب کسانی را داشتیم که خود را قربانی کردند و امروز کسانی هستند که در مصدر امور هستند اما عکس گذشته، سفره را مهیا دیده‌اند و به جای خود، نظام را قربانی می‌کنند. بحثم بر فرد خاصی نیست، جریانی عرض می‌کنم و امر ساختاری می‌گویم. نشان دادن دردها و پیگیری حل آن به عهده روشنفکرهاست که سینماگران جزئی از این‌ها هستند.
او اظهار کرد: جامعه‌شناسی در ایران با جامعه، بما هو، رابطه‌ای ندارد و سینما هم از این قاعده مستثنی نیست. به نظر من، این مسئله به شاخص‌های علم‌شناسی جامعه‌شناسی برمی‌گردد. این‌ها انتزاعی هستند و نیاز جامعه ما را برطرف نمی‌کند. در عمل دیالکتیک بین سینما و سایر عناصر مربوط به سینما مغفول واقعه شده است..علم جامعه‌شناسی یک موضوع اجتماعی است که جامعه‌شناس باید بررسی کند اما دانشگاه‌های ما اصلاً بومی نیستند. اگر می‌خواهیم بسیاری از مسائل در جامعه حل شود باید حتماً یک جامعه‌شناس در عرصه‌های مختلف حضور داشته باشد.
امسال قریب به اتفاق فیلم‌های جشنواره بازتاب مستقیم یا غیرمستقیم جامعه بودند
وی در پایان با اشاره به فیلم‌های جشنواره فجر گفت: انقلاب اسلامی وجهی مطلوب و ارزشی دارد که روی کاغذ است و یک واقعیت عینی پشت سرش از زمان پیروزی انقلاب دارد. انقلاب دیالکتیک است و هردو وجه مذکور را باید در فیلم‌ها دید. امسال قریب به اتفاق فیلم‌ها بازتاب مستقیم یا غیرمستقیم جامعه بودند. فیلمی که غیرت زنانه را به تصویر می‌کشد، فیلمی که اسیر روزمرگی‌ها نشده است و فیلمی که درد و واقعیت تلخ جامعه را نشان می‌دهد انقلابی است. سینما نبض تپنده جامعه است و باید دست سینماگران را بوسید.
«چشم شب روشن» شنبه تا چهارشنبه، هر شب ساعت ۲۳ از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.
