گزارش تکان دهنده از فساد دارویی و بخور و بخورهای سوپر میلیاردی عجیب به نام بیماران از جیب یارانه و دولت

هنوز خیلی سال نیست که با گوش‌های خودمان و از زبان وزیر بهداشت شنیدیم ارز دارو، به واردات زین اسب و خرید خودروهای لوکس اختصاص یافته. آن وزیر البته برکنار شد؛ اما بحران در بهداشت و درمان عمیق‌تر و آشکارتر از آن بود که با برکناری وزیر، مخفی شود. آن دولت رفت و جای خود را به مردان تدبیر و امید داد که وعده می‌دادند گره از کار فروبسته مردم در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها باز می‌کنند. چنین هم کردند و اصلاحات در نظام بهداشت و درمان آغاز شد. دولت بودجه سنگینی را به این بخش اختصاص داد و همه اجزای خود را مکلف کرد از طرح تحول نظام سلامت حمایت کنند.
به‌این‌ترتیب شاخص پرداخت از جیب که نشانه‌ای از میزان پوشش‌های بیمه‌ای و حمایت‌های دولت از بیماران است، بهبود پیدا کرد؛ اما این روزها خبرهایی به گوش می‌رسد که نشان می‌دهد اوضاع بهداشت و درمان کشور، چندان رو‌به‌راه نیست. پای صحبت اهالی فن که بنشینید، نقدهایی می‌کنند و هشدارهایی می‌دهند که مو را به تن انسان سیخ می‌کند و ترس وجودش را فرا می‌گیرد. مردمی که پرداخت‌های کمتری می‌کنند؛ راضی‌اند؛ اما خیل عظیمی از پزشکان و پرستاران، تولیدکنندگان دارو و تجهیزات، کارمندان ستادی و... ابراز نارضایتی می‌کنند. نارضایتی هم فقط بابت کمبودها نیست و بیشتر تبعیض‌هاست که دست‌اندرکاران درمان را ناامید (و حتی زمین‌گیر) کرده است.
این روزها خبرهایی به گوش می‌رسد که یارانه‌های دارو، درست و عادلانه توزیع نمی‌شود تا این گزاره را در ذهنمان تقویت کند که یارانه همزادی دارد به نام فساد. خبرهایی که معلوم می‌کند چرا با وجود حمایت خیره‌کننده دولت و تزریق‌ میلیاردها تومان منابع به این بخش، نه‌تنها سایه بحران از سر نظام سلامت دور نشده؛ بلکه برخورداری‌های غیرمنطقی و ویژه‌خواری عده‌ای، خود در حال مبدل‌شدن به یک بحران است.
یافته‌های خبرنگار «شرق» نشان می‌دهد‌ میلیاردها تومان از یارانه‌های تخصیص‌یافته از طرف وزارت بهداشت، به دلیل نظارت‌نداشتن و گران‌فروشی شرکت‌ها، عملا هدر می‌رود. روی دیگر این هدررفت منابع، جان بیمارانی است که در معرض خطر قرار می‌گیرد؛ چراکه هنوز هم قیمت درمان، عامل مهمی در مراجعه به‌موقع و پیگیری مداوم درمان است.
فقط ٢ برابر!
آمپول بوسرلین‌استات برای درمان مردان مبتلا به پروستات و زنان دچار اختلال در تخمک‌گذاری کاربرد دارد. این دارو تا چند سال پیش، صرفا از طریق واردات تأمین می‌شد. تصمیم بر این شد که در کنار واردات، ساخت دارو در داخل آغاز شود و این ابتدای داستان بود؛ شرکت واردکننده، قیمت آمپول تولید کمپانی مشهور سانوفی (sanofi) را ٨٠‌ هزار تومان ثبت کرد؛ درحالی‌که هر بسته دو‌تایی این آمپول با برند سوپرفکت در ترکیه تنها ٣٣ لیر قیمت داشت. ثبت این قیمت بالا موجب شد شرکتی در ایران که تولید این دارو را آغاز کرد، بتواند برای محصول خود ٤٥‌ هزار تومان قیمت بگذارد. به عبارت دیگر از سال ٩٤ که تولید این آمپول در کشور آغاز شده، همواره گران‌تر از قیمت برند اصلی بوده است. یعنی اگر با قیمت پنجشنبه لیر در بازار آزاد ارز محاسبه کنیم، هر آمپول خارجی بوسرلین تنها ١٨‌هزارو ٧٠٠ تومان قیمت دارد؛ اما دولت ایران برای هر آمپول ایرانی آن ٤٠هزارو ٥٠٠ تومان یارانه می‌دهد!
درمان‌گران سردرد و صرع
طبق آمارهای موجود، حدود ٥/١ درصد از جمعیت ایران مبتلا به صرع هستند و حدود ١٠ درصد از جمعیت نیز سردردهای میگرنی را تجربه کرده‌اند. این یعنی داروهای درمان صرع و پیشگیری از میگرن جزء پرمصرف‌ترین اقلام دارویی کشور هستند. یکی از این داروها، سدیم والپروات است که هم به شکل قرص و هم آمپول استفاده می‌شود.
نکته عجیب اینجاست که قرص‌های ٢٠٠ و ٥٠٠ میلی‌گرمی وارداتی با نام تجاری دپاکین، چند برابر قیمت برند اصلی در ترکیه به فروش می‌رسد که با توجه به مصرف بالای دارو، می‌شود گران‌فروشی چند‌ده‌‌میلیارد تومانی برای آن متصور بود. از سال ٩٣، تولید فرم تزریقی این دارو در کشور آغاز شد؛ اما مانند مورد قبل، قیمت وارداتی ویال دپاکین ٦٠‌ هزار تومان ثبت شد؛ درحالی‌که برند اصلی در ترکیه کمتر از هفت هزار تومان قیمت داشت! به‌این‌ترتیب تولیدکننده ایرانی اجازه یافت داروی خود را ٢٤‌ هزار تومان قیمت بگذارد و وزارت بهداشت نیز متعهد شد ٩٠ درصد قیمت دارو را یارانه دهد. این یعنی در سال نخست طرح تحول، برای دارویی که برند اورجینال آن کمتر از هفت هزار تومان قیمت داشت، دولت بیش از ٢١‌ هزار تومان پرداخت کرده است.
گران‌فرروشی دارو و تحمیل قیمت‌های نجومی به مردم و دولت به همین‌جا محدود نیست و می‌توان مثال‌های بی‌شماری آورد. فقط در یک نمونه دیگر، قرص ضدحساسیت فکسوفنادین است که به وسیله یک شرکت تولیدی- وارداتی و تحت لیسانس یکی از معتبرترین داروسازی‌های دنیا در داخل تولید می‌شود. هر دانه قرص ١٢٠ میلی‌گرمی این شرکت، هزارو صد تومان و هر قرص ١٨٠ میلی‌گرمی آن، هزارو ٤٠٠ تومان به فروش می‌رسد؛ اما اگر تا ترکیه قدم‌رنجه کنید، می‌توانید داروی اصلی را (با لیر‌ هزارو ١١١ تومانی) خیلی ارزان‌تر بخرید. در کشور همسایه قرص هزارو صد تومانی را ٣١٢ تومان و قرص هزارو ٨٠٠ تومانی را ٤٨٠ تومان می‌فروشند.
مورد عجیب داروهای هپاتیت
یکی از داروهای مؤثر برای کنترل هپاتیت c، داروی ترکیبی لدی‌پاسویر ٩٠ و سوفوس‌باویر ٤٠٠ است که تا چند سال پیش فقط وارد می‌شد؛ اما در یکی، دو سال گذشته، با حمایت دولت و تلاش بخش خصوصی، تولید این دارو در کشور آغاز شد و درمان هپاتیت را متحول کرد. در فهرست سازمان غذا و دارو، چند شرکت به‌عنوان تولیدکننده این دارو معرفی شده‌اند و پایین‌ترین قیمت برای هر قرص، ١٢‌ هزار تومان ثبت شده، اما گزینه قیمت برای برخی تولیدکنندگان دیگر خالی است. با‌این‌حال مراجعه به تفاهم‌نامه بیماران خاص و صعب‌العلاج که در ٢٨ خرداد گذشته به‌روزرسانی شده، واقعیت تلخ و تکان‌دهنده‌ای را برملا می‌کند؛ اینکه یک شرکت داخلی برای همین دارو، ٨٢‌ هزار تومان قیمت گذاشته است و وزارت بهداشت هم ٧٠ درصد این رقم را یارانه می‌دهد! تعجب نکنید و دوباره بخوانید؛ برای هر قرصی که ١٢‌ هزار تومان قیمت دارد، وزارت بهداشت ٥٧‌ هزارو ٤٠٠ تومان یارانه می‌دهد.
تفاهم‌نامه بیماران خاص و صعب‌العلاج مورخ ۹۶/۰۳/۲۸
خوش‌بینانه‌ترین تحلیل برای این اعداد و ارقام این است که وزارت بهداشت بدون دقت و توجه کافی، دست به توزیع یارانه‌های دارو می‌زند. البته توضیح تفاوت فاحش قیمت برای تولید یک نوع دارو، می‌تواند به کیفیت مرتبط باشد؛ آن‌گاه این پرسش پیش می‌آید که اگر قرص ١٢‌ هزارتومانی کیفیت لازم را ندارد، چرا در فهرست داروهای مورد حمایت قرار دارد و اساسا چرا تولیدش متوقف نمی‌شود؟ اما بررسی‌های بیشتر، این گزینه را هم منتفی می‌کند. بررسی‌های ما نشان می‌دهد شرکت فروشنده قرص‌های ٨٢‌ هزارتومانی، قدمت چندانی ندارد. (طبق مندرجات روزنامه رسمی، دو شرکت با نام‌های مشابه آنچه در سایت سازمان غذا و دارو به‌عنوان تولیدکننده قرص از آن یاد شده، آرنا حیات دانش یا آرینا حیات دانش، هردو با موضوع فعالیت در زمینه دارو، به‌ترتیب در مهرماه ٩٣
و اردیبهشت‌ماه ٩٤ ثبت شده‌اند).
نکته دیگر این است که داروهای ضدویروس الزاما باید در خط تولید ایزوله یا (clean room) تولید شوند و بنابراین هیچ‌کدام از دو شرکت مزبور، نمی‌توانسته‌اند در این مدت کوتاه خطوط تولید این قرص‌ها را فراهم آورند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت قرص ٨٢‌ هزارتومانی به صورت نیمه‌آماده وارد و به صورت محصول نهایی عرضه شده است، اما به فرض صحت این فرضیه نیز، قیمت هفت‌برابری آن و پرداخت یارانه سنگین برایش توجیه نمی‌شود.
اما شگفتی‌های داروی هپاتیت همین‌جا تمام نمی‌شود. غیر از سوفوس‌باویر ٤٠٠، داروی دیگری که برای کنترل هپاتیت C مورد استفاده قرار می‌گیرد، داکلاتاسویر ٦٠ است که به صورت ترکیبی یا جدا مورد استفاده مبتلایان به هپاتیت قرار می‌گیرد. مجموع قیمت این دو قرص، ١٣‌ هزار تومان است، اما یک شرکت داخلی، داروی ترکیبی خود را با قیمت ٩٠‌ هزار تومان به فروش می‌رساند.
 تفاهم‌نامه بیماران خاص و صعب‌العلاج مورخ ۹۶/۰۳/۲۸
شرکت مزبور، از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در زمینه تولید داروست و طبق اعلام سازمان غذا و دارو، امتیاز انحصار یک‌ساله برای تولید داروی ترکیبی خود را به دست آورده است. تا اینجای کار را می‌توان با توجیهاتی مانند نظام بازار و دست نامرئی، میزان عرضه و تقاضا یا کیفیت توجیه کرد و نپرسید چرا دولت نظارتی بر قیمت‌گذاری دارو ندارد، اما نکته دردآور، یارانه‌ای است که دولت برای این دارو می‌پردازد. همان‌گونه که در جدول هم ملاحظه می‌شود، با یارانه‌ای که دولت بابت خرید این قرص می‌پردازد، می‌تواند ١٤ قرص با همان دوزها را تهیه کند و در اختیار هفت بیمار دیگر قرار دهد. درواقع مسئله این نیست که چگونه داروی مذکور تا این حد ‌گران است، بلکه مسئله این است که این داروی ‌گران با چه سازوکاری در فهرست پوشش حمایتی دولت قرار گرفته است؟
تلاش می‌کنیم در شماره‌های آتی شرق جوابی برای این پرسش‌ها بیابیم.