غلامرضا ظریفیان: منتقدین برجام از پشتوانه تاریخی آن عبور می کنند/ دولت دچار بدشانسی شد/ سطح اختیارات دولت در عرصه فرهنگی کاهش یافته است
خرداد: دولت روحانی در آغاز دومین سال شمسی از دومین دوره خود با چالش های داخلی و بیرونی دست به گریبان شده که دستاوردهای آن را به چالش می کشد، دولتی که میراث ناخوشایندی را به ارث برد اما جالب آنجاست که مسببان آن وضعیت ژست طلبکار گرفته و دولت را در پی هر کاستی و ناکارآمدی به باد انتقاد گرفته و آن را مواخذه می کنند و نکته جالب تر آنکه همه چیز را به حوزه اقتصاد گره می زنند،چرا که عموم مردم با معضلات این عرصه دست به گریبان هستند اما نکته آنجاست که اقتصاد و توسعه اقتصادی تکساحتی نبوده و ارتباط تنگاتنگ و ارگانیکی با دیگر عرصه ها همچون سیاست و فرهنگ و سیاست های اعمالی در این عرصه دارد، حال سئوال اینجاست که دولت برای بهبود شرایط اقتصادی و دیگر عرصه ها باید چه کند؟ آیا باید همانگونه که اصولگرایان می گویند تنها بر روی حل معضلات اقتصادی متمرکز شود و آیا این نگاهتک وجهی پاسخگو است؟ این سئوالات را آرمان شرق با دکتر غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه و معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات مطرح ساخت که در ادامه می خوانید.
برخی از منتقدین دولت آقای روحانی تلاش دارند تا تمام توجه دولت را معطوف به مسائل اقتصادی و حل مشکلات معیشتی کنند ٬ این در حالی است که می بینیم توجه دولت از سیاست خارجی ٬داخلی ٬مسائل فرهنگی و اجتماعی دور شده است ٬ به نظر شما اولویت آقای روحانی در این شرایط فقط رسیدگی به امورمعیشتی ظاهری باشد ٬آن هم با الگویی که اصولگرایان توصیه می کنند ؟
وضعیت اقتصادی که امروز دولت آقای روحانی با آن رو به رو است ٬حداقل بخش عمده ای از آن محصول یک ناکارآمدی مزمنی است که منتقدین دولت و بخشی از اصولگرایان به دلیل حافظه ضعیف تاریخی جامعه ما از آن عبور می کنند و خودشان مهمترین و اصلی ترین نقش را در این وضعیت نابسامان داشته اند. اصولگرایان طلایی ترین دوران طبقات اقتصادی کشور از نظر درآمدی را با سو مدیریت به گونه ای هدایت کردند که بخش عظیمی از اقتصاد کشور دچار بحران های جدی شد و از درون آن مفاسد بسیار سنگین بیرون آمد. بخش زیادی از درآمدها صرف اموری مثل پرداخت یارانه ها شد و بدین واسطه بخش عظیمی از سرمایه کشور بدون اینکه از آن استفاده مناسبی شود ٬آسیب دید و به اعتماد اجتماعی که پشتوانه اقتصاد کشور است ٬آسیب رساند. دلالی و سواستفاده ناشی از آسیب دیدن نهاد های نظارتی و دور زدن قانون رخ داد اما این دلیل نمی شود که به مسئله اقتصاد توجه نشود و به نظر می رسد که مسئله اقتصادی به علت محسوس بودن و اینکه مردم روزانه با اقتصاد مواجه هستند، عده ای تلاش می کنند تا با بزرگنمایی مشکلات با فرافکنی و دست گذاشتن بر روی مسائلی که جزء بخش مزمن اقتصاد کشور است و در سی سال گذشته عمدتا با آن ها رو به رو بوده ایم، این مشکلات را معطوف به دولت آقای روحانی کنند و قصد دارند مسئله را به سمت این امر محسوس ببرند و ذهن جامعه را درگیر اقتصاد کنند. اقتصاد در ایران و سایر نقاط جهان یک امر سیاسی است و صرفا راه حل های اقتصادی ندارد، بلکه مجموعه ای از سیاست های فرهنگی ٬اجتماعی ٬سیاست خارجی و همبستگی قوای مختلف را نیاز دارد تا مسئله اقتصاد بتواند سامان پیدا کند و از یک فرایند طبیعی برخوردار شود. طبیعی است اگر دولت صرفا حواس خود را معطوف به مسئله صرف اقتصاد بکند و به عرصه های دیگر توجه نکند، نخواهد توانست اقتصاد را هم سامان دهد چرا که مسئله سیاست خارجی، عرصه بین الملل و روابط بین الملل نقش بسیار موثری در اقتصاد دارد یا اگر دولت نتواند در بخش فرهنگی و عمومی نقش خود را ایفا کند، اینجا هم آسیب خواهد دید، به علت اینکه مسئله اقتصاد تا حد زیادی به فرهنگ عمومی جامعه ربط دارد و عطف به عوامل فرهنگی و فراز و نشیب آن جامعه دچار نگرانی های خاص می شود و نسبت به آینده ترس پیدا می کند و برخی از مسائل خارجی جامعه را نگران می کند و همه این مسائل در کنار هم خود را در عرصه اقتصاد نمایان می کند.
کارنامه دولت را در پیش برد برنامه ها و بهبود شرایط در حوزه های مختلف چگونه ارزیابی می کنید؟
به نظر من دولت آقای روحانی علی رغم برخی از ضعف هایی که متوجه دولت است و نیاز است که دولت این ضعف های خود را پوشش دهد که در صحبت های اخیر مسئولین هم در چند وقت اخیر شنیدیم که نیازمند یک تیم اقتصادی قوی تر و منسجم تر است، ولی در مجموع دولت تلاش کرده است تا حدی که در توان داشته است به تعهدات خود عمل کند . در عرصه سیاست خارجی و به خصوص در عرصه برجام ٬دولت آنچه را که در توانش بود و یا حتی بیشتر از آن را ارائه کرد و سعی کرد کشور را از آن بحران سنگینی که ما را به سمت انزوای بین المللی کشانده بود، نجات دهد. امروز متاسفانه منتقدین بحث برجام از پشتوانه این مبحث تاریخی عبور می کنند و به نتایج برجام می پردازند ٬ در حالی که به نظر می رسد که اگر به آن امر توجه کنید ٬ دولت دست آورد مهمی در خروج از بحران داشت و اگر این اقدام نبود، قطعا کشور در بحران بزرگی گرفتار بود. دولت در عرصه های مختلف فرهنگی و اجتماعی هم اقداماتی را انجام داده است . با اینکه دولت بیشترین توجهش را به عرصه اقتصاد و سیاست معطوف کرده بود . در مبحث توسعه سیاسی ٬مجوز دادن به احزاب و اینکه دولت از مشارکت سیاسی حمایت کرد؛ گام مهمی بود به خصوص نسبت به دولت قبل که در آن زمان شاهد بودیم ٬دولت یکی از موانع جدی توسعه سیاسی بود. در عرصه های فرهنگی و اجتماعی هم دولت اقداماتی انجام داده است . دولت روحانی دچار بدشانسی شد و آن این بود که بسیاری از مشکلات کشور در این دوره تجمیع شده است. از یک طرف مسئله تحریم ٬ از سوی دیگر رشد جمعیت جویای کار ٬ به قدرت رسیدن ترامپ و تلاش های مشترک عربستان و اسرائیل در مقابل ایران ٬ مسائل زیست محیطی و آسیب های اجتماعی ٬اهم مشکلاتی بود که دولت آقای روحانی با آن ها مواجه بود، ولی در مجموع این دولت مسیر خودش را منطقی تر ٬ متوازن تر و با سیاستی پایدارتر طی کرده است . در مجموع به نسبت گذشته از مدیران کارآزموده تر استفاده کرد ٬هرچند می توانست در سطح مدیران و استانداری ها از افراد شایسته تری استفاده کند . ولی وزرا و مدیران دولت فعلی با دولت قبلی قابل مقایسه نیستند. با توجه به مشکلاتی که امروز کشور دارد باید کمک بکنیم تا این دولت موفق شود.
برای مثال چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی تواند به مثابه وزارت خارجه عمل کند یا وزارت آموزش و پرورش نمی تواند مانند وزارت نفت یا راه و شهرسازی عمل کند ؟ این عدم توازن در چیست ؟ چرا دولت در حوزه کنسرت ها ٬ در حوزه نشر ٬موسیقی ٬دانشگاه و فضای مجازی و مواردی از این قبیل بی عملی بسیار گسترده ای از خود نشان دهد ؟
من این نکته را قبول دارم که دولت می توانست در این زمینه ها قوی تر عمل کند ولی به این هم باید اشاره کرد چون مسئله فرهنگ برای برخی جریانات خاص مهم تر بوده است . در عرصه وزارت ارشاد، وزارت آموزش و پرورش و به خصوص در عرصه آموزش عالی ما شاهد این هستیم که اختیارات ویژه ای از دولت منتزع شد و الان یک رییس دانشگاه و حتی وزیر علوم در وظایف ذاتی خود هم آن اختیارات لازم را ندارد. در آموزش عالی در مبحث انتخاب استاد ٬این وظیفه ذاتی وزارت علوم است که استاد را انتخاب کند ٬ با توجه به شاخص هایی که دارند. یا مثلا در زمینه محتوای متون درسی که یک امر کاملا علمی است و در سراسر جهان مرسوم است که هسته های علمی درون دانشگاه در ارتباط تغییرات سرفصل ها نقش دارند. به خصوص در قسمت علوم انسانی این بخش کاملا از وزیر علوم گرفته شد و وزارت علوم نقشی در این تغییرات ندارد. من این مطالب را در جایگاه دفاع از دولت بیان نمی کنم بلکه این مسئله را می خواهم مطرح کنم که سطح اختیارات دولت در عرصه فرهنگی دارد به نسبت دولت های قبل کاهش پیدا کرده است و میزان نفوذ و اقتدار دیگران در این زمینه ها تقویت شد. هر چند من همچنان معتقدم که این دولت در این عرصه ها که بسیار مهم هستند به علت ایجاد هویت و تاثیر بر سبک زندگی، اگر نتواند نقش خود را در باز تولید فرهنگ فاخر ٬در بازتولید فرهنگ مناسب نیازهای سبک زندگی جوانان ما فراهم بکند، طبیعتا ما روز به روز شاهد گسست های نگران کننده ای خواهیم بود. دولت می تواند با توجه به تنگناهایی که دارد با اهتمام بیشتر در این عرصه ها عمل کند. رئیس جمهوری ٬ریاست شورای انقلاب فرهنگی را برعهده دارد پس می تواند بهتر عمل کند. در سخنرانی های آقای روحانی نیز این اهتمام به وضوح دیده می شود اما در عرصه عمل من هم معتقدم به علت اینکه دولت در عرصه اقتصاد و سیاست خارجی بیشتر توجه خود را معطوف کرده است ٬ در این عرصه ها نتوانسته است از اختیارات خود به خوبی استفاده کند.
