همزمان با تشدید تحریمهای آمریکا علیه ایران و در حالی که برایان هوک نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران اعلام کرده است که بانکها و شرکتهای اروپایی در صورت داد و ستد با ایران بر اساس سازوکار ویژه اروپایی مشمول مجازات و تحریم خواهند شد. عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت خارجه کشورمان طی سفر خود به ایتالیا در دیدار با رئیس کمیسیون خارجی سنای این کشور تصریح کرد که لازم است اروپا اجازه ندهد تا آمریکا از مسائل پولی و مالی به عنوان یک سلاح برای تحمیل یکجانبهگرایی خود استفاده کرده و این مسئولیت مستقیم اروپاست که با خروج آمریکا از برجام گامهای عملی برای حفظ این توافق بردارد.
تاکید بر ضرورت مسئولیت اروپا برای بهرهمندی ایران از مزایای برجام در حالی است آمریکا 13 آبان ماه جاری دور دوم تحریمهای ایران را با هدف به صفر رساندن صادرات نفت ایران اجرایی کرده و مدعی شده است که شرکتهای اروپایی باید یا با ایران تجارت کنند و یا با آمریکا. در همین راستا، چندی قبل و همزمان با اجرایی شدن دور دوم تحریمهای ایران که با هدف به صفر رساندن صادرات نفت صورت گرفته، ایالات متحده آمریکا هشت کشور را مشمول معافیت از تحریمهای ایران قرار داده است.
رئیس گروه اقدام ایران در وزارت امورخارجه آمریکا در این خصوص گفته است که ما مجبور بودیم معافیتهایی را برای هشت کشور در نظر بگیریم زیرا نمیخواستیم قیمت نفت به بشکهای 90 تا 100 دلار برسد.
پیش از این نیز بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که به صفر رساندن صادرات نفت ایران بر اساس مکانیسمهای بازار نفت و انرژی امکان پذیر نبوده و حتی ماه شهریور روسیه و عربستان علیرغم اعلام قبلی خود مبنی بر افزایش تولید روزانه خود، زیر بار این افزایش تولید نرفتند؛ امری که با واکنش بسیار شدید دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در مجمع عمومی سازمان ملل مواجه شد؛ جایی که او مدعی شد اجازه نخواهد داد اوپک جهان را تیغ بزند.
**تلاش اروپا برای دور زدن تحریمهای آمریکا
در چنین شرایطی اتحادیه اروپا در حال طراحی یک مکانیسم ویژه برای مبادله مالی و داد و ستد با ایران است. این سازوکار ویژه در واقع تشکیل یک نهاد تسویه مالی برای دور زدن تحریمهای بانکی آمریکاست، به نحوی که تهران در ازای فروش نفت قادر خواهد بود بدون انتقال ارز اقدام به خرید کالا از اروپا کند.
این امر در بیانیه 12 بندی میان ایران و گروه 1+4 در نیویورک نیز مورد تصریح قرار گرفته و حاضران بر تعهد خود برای تضمین کانال های پرداخت با ایران و تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی تاکید کردند.
در همین راستا، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با تاکید بر این موضوع در مقر سازمان ملل گفت: «به این ترتیب شرکتهای اروپایی و دیگر شرکت های کشورهای امضا کننده برجام می توانند ارتباط بانکی و تجاری خود با ایران را حفظ کنند. به گفته موگرینی اتحادیه اروپا متعهد خواهد شد تا مهمترین منبع درآمد ایران یعنی نفت به فروش برسد.
از سوی دیگر یک دیپلمات فرانسوی نیز به یورونیوز گفته که برای این کار اتحادیه اروپا قصد دارد دلار را به عنوان تنها ارز مورد مبادله برای خرید و فروش نفت از ایران را حذف کرده و جایگزینی برای آن تعیین کند. به گفته وی با توجه به ساز و کارهای جدید ایران می تواند با فروش نفت خود واردات را کما فی السابق از اروپا و دیگر کشورهای مهم آسیایی از جمله کره، چین و ژاپن ادامه دهد. این دیپلمات فرانسوی می گوید اروپا قصد دارد با این سازوکار جدید امنیت اقتصادی شرکتهای اروپایی که با ایران کار می کنند را تامین کرده و این شرکت ها را از تحریم های آمریکا مصون بدارد.
هایکو ماس وزیر خارجه آلمان هم در تصریح کرده که ما برای حفظ برجام نیاز داریم در عمل به ایران کمک کنیم که کمترین تاثیر را از تحریم های آمریکا حس کند و اروپا همچنان بتواند با این کشور به مبادله و تجارت ادامه دهد. به گفته وزیر خارجه آلمان، اگر اروپا موفق به نجات برجام نشود دیگر حل بحران های منطقه ای آسان نخواهد بود و اروپا وظیفه تاریخی برای حفظ برجام دارد.
**پیچیدگی سازوکار ویژه اروپا
در حالی که اروپاییها علاوه بر مساله تجارت با ایران، مساله برجام را یک موضوع امنیتی نیز قلمداد میکنند، عبدالرضا فرجی راد، دیپلمات پیشین و مدیرکل شورای راهبردی روابط خارجی در خصوص مکانیسم ویژه اروپا برای ادامه همکاری با ایران طی گفت وگویی اظهار کرد: با توجه به اینکه اولین بار است که چنین ساز و کاری اجرایی میشود تا حدودی کار پیچیده است.
او به ایسنا گفته که به نظر میرسد اروپا نقش خود را بازی میکند نه صرفا به خاطر ایران که آن هم جزو ساز و کار است. در واقع نگران هستند که ایران به غنی سازی سانتریفیوژ مجددا رو آورد. برای همین چنین کاری را انجام میدهند و از طرفی برجام برای آنها هم موفقیتی بوده که نمیخواهند از دست دهند.
در حال حاضر بزرگترین خطری که در رابطه با این سازوکار وجود دارد رفتاری است که آمریکا، رژیم صهیونیستی و سعودیها در پیش گرفتهاند که میان کشورهای اروپایی و اعضای اتحادیه اروپا شکاف ایجاد کنند که بخشی از این کشورها بگویند این ساز و کار خوب است،بخشی دیگر بگویند چرا باید تا این اندازه هزینه دهیم. از همین رو است که ایران لازم است با هوشیاری علاوه بر گفت و گو با اروپا، مانع تحقق اهداف این بازیگران برای خلل در ایجاد سازوکار ویژه همکاری شود.