مشق شب؛
از ناشران میلیاردر تا نظر مراجع
خرداد: آموزشوپرورش اعلام کرد می‌خواهد تکالیف دوره اول ابتدایی را مهارت‌محور کند؛ با این خبر ناشران کتب کمک‌درسی که سالیان‌سال است در حوزه مشق سرمایه‌گذاری کردند و سود کلانشان، هم در حوزه تکلیف و هم در حوزه چاپ و توزیع است حالا احساس خطر می‌کنند. "
تا دو هفته پیش اگر کسی به شما می‌گفت: موضوعی مثل مشق شب دانش‌آموزان به یکی از اصلی‌ترین مباحث فقهی، اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل می‌شود، حتما باور نمی‌کردید، اما اکنون حدود یک هفته است که دقیقا این اتفاق افتاده است؛ پس از آنکه تعدادی از مراجع عظام تقلید در قم دراین‌باره اظهارنظر کردند و موضوع به رسانه‌ها و افکار عمومی کشیده شد و وزیر، معاونان و برخی فعالان اقتصادی هم دراین‌باره اظهارنظر کردند.
البته وقتی بدانیم در این موضوع پای کسب‌وکاری در میان است که گردش مالی آن سالانه به بیش از ۸۰۰ میلیارد تومان در سال می‌رسد، چندان تعجب نخواهیم کرد.
ماجرا از دیدار هفته گذشته مراجع تقلید با ناشران کتاب‌های کنکور و کمک‌آموزشی و انتقاد از حذف مشق شب آغاز شد، موضوعی که واکنش‌های بسیاری را در افکار عمومی به‌دنبال داشت و سبب شد مسئله مافیای کنکور و قدرت‌نمایی آن برای آموزشوپرورش و آموزش عالی کشور دوباره بر سر زبان‌ها بیفتد. علاوه بر رویکرد‌های متفاوت رسانه‌ها به این موضوع و پرداختن به جوانب مختلف آن، کاربران فضای مجازی واکنش‌های مختلفی به این دیدار‌ها و نظرات مطرح‌شده از سوی یکی از مراجع تقلید داشتند. آیت‌الله جعفر سبحانی، از مراجع عظام تقلید، پس از دیدار با ناشران کنکور عنوان کردند: «اخیرا آموزشوپرورش تکلیف شب بچه‌ها را حذف کرده. سال‌ها تجربه نشان داده بچه‌ها بعد از برگشت از مدرسه باید مشغول کار و مرور درس شوند. نباید بچه‌ها را ننر بار آورد. با این شیوه بچه‌ها به جایی نمی‌رسند؛ باید تکلیف داشته باشند و مغزشان کار کند.
این شیوه و حذف تکلیف خلاف قرآن، حدیث و سیره بزرگان و علماست، امیدوارم وزیر آموزشوپرورش از این نظر برگردد و همان شیوه سابق خوب بود. اینکه امروز برخی مدرسه‌ها و استادان از تکلیف‌دادن به شاگرد خودداری می‌کنند، بسیار کار غلطی است که باید اصلاح شود».
آیت‌الله سیدهاشم حسینی‌بوشهری، امام جمعه قم نیز در این دیدار‌ها گفت: «در جامعه آموزشی کشور افراط و تفریط گریبان‌گیر شده، به‌گونه‌ای که در برخی مدارس چوب و فلک در کار است و دانش‌آموز را از تحصیل و آموزش فراری می‌دهد که این اقدام آنان افراط محسوب می‌شود و در برخی مدارس نیز از ارائه تکلیف به دانش‌آموزان خودداری می‌شود که نوعی تفریط است.
آموزش صحیح در گرو تمرین است و اگر این تمرین حذف شود نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که به هدف مطلوب رسیده‌ایم». این سخنان واکنش‌های بسیاری در پی داشت. جدیدترین واکنش مربوط به محمد بطحایی، وزیر آموزشوپرورش است؛ بطحایی با بیان اینکه مشق شب حذف نشده، با اشاره به اینکه برای تکالیف مهارت‌محور دستورالعملی تهیه شده است، گفت: چیزی به نام حذف تکالیف در منزل موضوعیت نداشته و بحث ما تغییر ماهیت تکالیف بوده است. درباره تکلیف منزل و مشق شب، یک تغییر رویکرد مشخص داریم. البته هنوز این رویکرد به‌طورکامل اتفاق نیفتاده، زیرا مستلزم فراهم‌شدن شرایطی است. برنامه تکالیف مهارت‌محور تأکید می‌کند که آن بخش از تکالیف که در مدرسه امکان انجام دارد، تحت نظارت معلم انجام شود، به این معنا که تکالیفی مانند رونویسی و دیکته و تمرین خوش‌نویسی در مدرسه انجام شود و تکالیف مهارت‌محور در منزل دنبال شود. در واقع ماهیت تکالیف منزل با رونویسی و حفظ‌کردن مطالب متفاوت است.
در منازل تکالیف را به سمتی می‌بریم که مهارت‌های فردی و اجتماعی را در دانش‌آموزان تقویت کند. صحبت‌های آیات عظام در دیدار با ناشران مؤسسات آموزشی و کمک‌آموزشی، جدا از دغدغه مهم مراجع تقلید درباره اظهار نگرانی از تغییر رویکرد در آموزشوپرورش حکایت دیگری هم داشت؛ ناشران آموزشی این‌بار با حضور در دفاتر مراجع مردم، نگرانی خود را از کاهش فروش کتب درسی‌شان در پوسته نگرانی اجتماعی به دست کسانی سپرده‌اند که دغدغه‌شان قطعا اجتماعی است و نگران تحصیل دانش‌آموزان هستند، اما شاید از نیات پشت پرده باخبر نیستند.
از طرفی ابوالفضل جوکار (رئیس انتشارات گاج) در مصاحبه‌ای با روزنامه صبح نو می‌گوید: «ده‌ها موضوع دیگر در این دیدار‌ها مطرح شده، حالا اگر یک موضوع پررنگ شده، تقصیر ما نیست. در دیدار با مراجع ۱۰ موضوع مطرح شد که یکی از آن‌ها مشق شب بود. معتقدم دانش‌آموز بدون مشق شب دچار آسیب می‌شود. هنوز کلا‌م منعقد نشده، مراجع این فرمایش را مطرح کردند. اصلا مسئله اقتصادی مطرح نیست»
داستان از چه قرار بود؟
ماجرای مشق شب برای بسیاری از آن‌هایی که دوران مدرسه پرمشق را پشت سر گذاشتند، حکم کابوس دارد. وقتی که دست‌هایمان را نگاه می‌کنیم، حتما زخم زیادنوشتن روی انگشت میانی بسیاری از کسانی که متولد دهه‌های ۵۰ و ۶۰ هستند، جا خوش کرده است. روزگاری که برای نوشتن مشق شب باید ساعت‌ها وقت می‌گذاشتیم. آن زمان کسی به‌دنبال اوقات فراغت نبود. هرکس بیشتر مشق می‌داد تا هرچه‌زودتر دفتر‌های ۱۰۰ برگ تمام شوند، معلم بهتری بود.
بچه‌های دیروز هنوز دست‌درد‌های آن دوران را به یادگار دارند و هیچ‌وقت هیچکس برای این حجم از مشقت سخنرانی نکرد، اما کمی که گذشت، حجم کتاب فارسی کم شد. حسنک کجایی و چوپان دروغ‌گو از ۱۰ صفحه به دو صفحه رسیدند و کارشناسان عنوان کردند که مشق‌نوشتن در آن حجمی که بسیاری از ما تجربه کرده‌ایم، نه‌تن‌ها مفید نیست، بلکه آسیب‌زاست. هرچه می‌گذشت، ماجرای تغییر رویکرد در تکالیف مدرسه هم تغییر می‌کرد. باوجوداین از نمد مشق شب کلاه‌های زیادی برای ناشران کتاب‌های کمک‌درسی دوخته شد؛ کتاب‌های یکسان و یک‌رنگ ریاضی و زبان که معلم‌ها شبیه سری‌دوز‌ها در تمامی مناطق به بچه‌ها از رویش تکلیف می‌گفتند و حتی دیگر زحمت طرح سؤال را به خودشان نمی‌دادند، هرچند تعطیلات دانش‌آموزان را زهر می‌کرد، اما کاروبار ناشران را سکه کرده بود. حالا که بحث تغییر رویکرد پیش آمده و وزارت آموزشوپرورش مدتی است که شمشیرش را برای مؤسسات کنکور و ناشران کتب کمک‌درسی از رو بسته، آن‌ها احساس خطر می‌کنند.
تابستان گذشته خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره حجم گردش مالی و تیراژ کتاب‌ها در کشور گزارشی منتشر کرد که در بخشی از آن آمده بود: «مجموع قیمت کتاب‌های کمک‌درسی چاپ‌شده در سال ۹۵ رقم ۷۵۸ میلیارد و ۴۷۳ میلیون و ۶۸۸ هزار تومان بود که در سال ۹۶ به رقم ۸۰۹ میلیارد و ۴۶۱ میلیون و ۷۱۵ هزار تومان رسید». ایبنا شمارگان کتاب‌های کمک‌درسی در سال ۹۵ را ۴۳ میلیون و ۲۹۷ هزار جلد و در سال ۹۶ با ۱۰ درصد کاهش ۳۸ میلیون و ۹۱۷ هزار جلد اعلام کرد؛ و حالا با تغییر رویکرد جدی در آموزشوپرورش در صورتی که زور آن‌ها به مافیایی برسد که خودشان سنگ‌بنایش را گذاشته‌اند، احتمال دارد این سیر صعودی چاپ کتب کمک‌درسی آرام‌آرام روند نزولی داشته باشد و چه کسی حاضر است پاسخ ضرر مالی آقایان مؤسسات کمک‌آموزشی را بدهد؟
حسین طالبزاده مدرس دانشگاه فرهنگیان، در گفتگو با «شرق» با اشاره به اینکه خبری از حذف مشق شب نیست، تأکید کرد: «نکته مقدماتی و مهم این است که به صورت سنتی داستان از این قرار بود که در مدارس یک‌سری تکالیف به دانش‌آموزان گفته می‌شد و حالا آموزشوپرورش اعلام کرده که در دوره اول ابتدایی؛ یعنی کلاس‌های اول تا سوم، می‌خواهد تکالیف را مهارت‌محور کند؛ یعنی قرار نیست تکلیفی را حذف کنند، بلکه می‌خواهند آن را مهارت‌محور کنند، در این صورت یک اتفاق بزرگ می‌افتد و آن این است که ناشران کتب کمک‌درسی که سالیان‌سال است در حوزه مشق سرمایه‌گذاری کردند و سود کلانشان، هم در حوزه تکلیف و هم در حوزه چاپ و توزیع وجود داشته و درواقع حاکمیتی داشتند حالا احساس خطر می‌کنند.
در مدارس و روش کار معلمان همه‌وهمه از نحوه تدریس این انتشارات پیروری می‌شده، چراکه کار آن‌ها مبتنی‌بر یکسان‌سازی بود و خلاقیت را هم از معلم و دانش‌آموز می‌گرفت. وقتی تکالیف مهارت‌محور شود، به طور طبیعی معنایش این است که ضرر هنگفتی متوجه این مؤسسات آموزشی می‌شود. اختلاف بحث از نظر من در حوزه مالی اتفاق می‌افتد و هیچ بحث فنی‌ای صورت نگرفته و اصلا دغدغه دوستان هم نبوده. این در حالی است که شاید بحث فنی مهم‌تر باشد، اما من فکر می‌کنم هسته اصلی اختلاف، بحث ارزش مالی است». این استاد دانشگاه فرهنگیان تأکید کرد: اساسا آنچه ما به صورت سنتی از آن به‌عنوان مشق شب یاد می‌کنیم، مبنای علمی ندارد. اینکه ما دانش‌آموز را وادار به نوشتن در خانه کنیم و او فکر کند که صرفا مطالبی را بنویسد، پس یاد گرفته، مبنای علمی ندارد و ممکن است حتی تصویر نادرست و نامطلوبی را از مدرسه در ذهن دانش‌آموز ایجاد کند.
دانش‌آموزان وقتی به کلاس اول می‌روند تصویر مطلوبی از مدرسه در ذهن دارند، ولی مدرسه می‌تواند کاری کند که تأثیرش نامطلوب شود. ما در دوران ابتدایی باید تلاش کنیم که تصویر مطلوبی از مدرسه در کودک شکل بگیرد. اگر از همان پایه اول و دوم فشاری به دانش‌آموز وارد کنیم که بچه فکر کند به جایی رفته که با آن تصویر مطلوبی که پدر و مادر از آن ساخته بودند متفاوت است و ارضا نشود، به طور طبیعی انگیزه‌اش کم می‌شود. این را فراموش نکنیم که یکسان‌سازی آموزشی تمام مهارت و خلاقیت را از دانش‌آموز و معلم می‌گیرد و این نگرانی ماست، نه‌اینکه ناشران آموزشی خدای‌ناکرده درآمدشان کاهش پیدا کند.
منبع: روزنامه شرق
