14گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی؛
پایبندی کامل ایران به برجام و حق اقدام متقابل دربرابر بدعهدی
خرداد؛ آژانس بین المللی انرژی اتمی از زمان اجرای برجام تاکنون بارها اجرای کامل تعهدات ایران را تایید کرده و این درحالی است که ایران همواره تصریح کرده تعهداتش را تا زمان اجرای برجام توسط طرف های دیگر انجام می دهد و مطابق متن برجام حق اقدام متقابل دربرابر نقض تعهدات دارد.
به گزارش ایرنا، آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکنون در مجموع 14 بار از زمان اجرای برجام ، پایبندی کامل ایران به این توافق را اعلام کرده است. اولین گزارش آژانس مطابق باقطعنامه 2231 شورای امنیت و دستور کار شورای حکام، در 16ژانویه 2016( 26 دی 1394 ) ارائه شد و با تایید اجرای اقدامات مشخص شده درپاراگراف های 15.1 تا 15.11از ضمیمه V (پنجم) برجام، اجرای برجام آغاز شد. روز 16ژانویه 2016 مطابق با برنامه زمانی مشخص شده 'روز اجرای برجام' بود. آژانس در روز 26 فوریه 2016 ( 7 اسفند 1394) نیز با انتشار گزارشی اجرای کامل تعهدات ایران را تایید کرد.
سومین گزارش آژانس به شورای حکام و به موازات آن به شورای امنیت در 27مه 2016 (7 خرداد 1395) منتشر شد و بار دیگر اجرای تعهدات ایران را مورد تایید قرار داد. گزارش چهارم آژانس از روز اجرای برجام، در هشت سپتامبر 2016 (18 شهریور 1395)،گزارش پنجم در تاریخ نهم نوامبر 2016 (19 آبان 1395)، گزارش ششم آژانس در 24 فوریه 2017 (ششم اسفند 1395) منتشر شد و آژانس در تمام این گزارشها بر اجرای کامل و بدون نقص تعهدات ایران مطابق بر برجام و عدم انحراف مواد هسته ای ایران مهر تایید گذاشت.
آژانس بین المللی انرژی اتمی در سال 96 نیز بارها پایبندی ایران به برجام را مورد تاکید قرار داد. گزارش هفتم آژانس درباره پایبندی ایران به برجام روز جمعه 12خرداد 96 (دوم ژوئن 2017) منتشر شد . در این گزارش اعلام شد که کارخانه تولید آب سنگین ایران مطابق اعلام قبلی ایران برای کار تعمیر ونگهداری تعطیل شده و ذخایر آب سنگین ایران 128.2تن بوده و در طول دوره گزارش، ایران بیش از 130 تن آب سنگین نداشته است. همچنین درگزارش آژانس به ادامه فعالیتهای تحقیق وتوسعه غنی سازی وتولیدروتورها و قطعات سانتریفیوژها درچارچوب برجام اشاره و خاطرنشان شده بود که ایران فعالیتهای مرتبط با بازفراوری نیز در راکتور تحقیقاتی تهران یا دیگر تاسیسات اعلام شده به آژانس انجام نداده است.درطول دوره گزارش، کل ذخیره اورانیوم غنی شده ایران از 300 کیلوگرم هگزا فلوراید اورانیوم غنی شده تا حد 3.67 درصد U-235 (یا معادل آن به سایر اشکال شیمیایی)فراتر نرفته است. تا تاریخ 27 می 2017 مقدار اورانیوم غنی شده ایران تاسطح 3.67 درصد 79.8 کیلوگرم بر اساس برجام و تصمیمات کمیسیون مشترک بوده است.
درپی انتشار این گزارش، نشست فصلی شورای حکام آژانس روزهای 22تا26خرداد ماه 96 در وین برگزار شد و مدیرکل آژانس در آغاز این نشست گفـت:آژانس به راستی آزمایی و نظارت بر اجرای تمام تعهدات مرتبط با هسته ای ایران طبق برجام و مطابق با رویه های استاندارد پادمانی آژانس به شکلی بی طرفانه ادامه می دهد. آمانو در کنفرانس خبری حاشیه این نشست نیز تایید کرد که 20 تن از ذخایر آب سنگین ایران در آینده نزدیک به خارج منتقل می شود.
گزارش بعدی آژانس درباره ایران در روزپنجشنبه 9شهریور 1396(31 اوت 2017) منتشر شد و آژانس بار دیگر تایید کرد که ایران به تمام تعهدات خود درتوافق هسته ای پایبند بوده است. مدیرکل آژانس در این گزارش اعلام کرد که ذخایر اورانیوم کم غنای ایران (LEU)تا تاریخ 21اوت 2017 (30 مرداد 96) معادل 88.4 کیلوگرم بوده که بسیار پایین تر از سطح تعیین شده مجاز در توافق هسته ای است. سطح مجاز ذخایر اورانیوم غنی شده مطابق بابرجام 300کیلوگرم هگزافلوراید اورانیوم یا 202.8 کیلوگرم اورانیوم است. براساس این گزارش،سطح غنی سازی اورانیوم در ایران نیز از 3.67 درصد فراتر نرفته بود. مدیرکل آژانس در این گزارش همچنین میزان ذخایر آب سنگین ایران را111تن اعلام کرد که آن هم پایینتر ازسطح مجاز130 تن تعیین شده در برجام بود.
این هشتمین گزارش یوکیاآمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی از روز 'اجرای برجام' تا آن زمان وسومین گزارش پس از آغاز کار دولت ترامپ در آمریکا بود که اجرای تعهدات ایران را مطابق با شروط توافق هسته ای ایران و 1+5 و به پشتوانه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مورد تایید و راستی آزمایی قرار داد.
ساعاتی پس ازانتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درنهم شهریور ماه 96 که برای نهمین بارپایبندی ایران به برجام وارائه تمام دسترسی های لازم را تایید کرد؛ خبرگزاری آسوشیتدپرس آمریکا در کاری شیطنت آمیز تلاش کرد آژانس را در موضوع بازرسی ها در موضعی در برابر ایران به تصویر بکشد.
خبرگزاری رویترز نیز اوایل مهرماه به نقل از مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش داد که آژانس در مورد راستی آزمایی بخش T برجام ابزار های محدودی دارد و به نقل از آمانو اظهار امیدواری کرد که کمیسیون مشترک برجام این مساله را روشن کند. موضوع ضمیمه T برجام پس از این فضاسازی رسانه های غربی درنیمه دوم سال 96 همواره درکنفرانسهای خبری آمانو بطور پر رنگی مطرح شد و مدیرکل آژانس نیز ضمن تکذیب این نقل قول منتسب به او که دسترسی های محدودی برای راستی آزمایی بخش ضمیمه 'تی' برجام دارد ، تاکید کرد که این بخش ضمیمه مربوط به دسترسی ها نیست. آمانو تاکید کرد که درخواست او برای شفاف شدن موضوع به این معنی نیست که او هم اکنون قادر به انجام راستی آزمایی نیست و تاکید کرد که آژانس بر اجرای تمام مفاد برجام از جمله ضمیمه ها نظارت دارد.
این گزارش درحالی منتشر شد که یک هفته قبل از آن (روز چهارشنبه اول شهریور 96)، 'نیکی هیلی' نماینده وقت آمریکا در سازمان ملل، در سفر به وین با آمانو مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی دیدار کرده بود.نمایندگی آمریکا در آژانس با صدور اطلاعیه ای مواضع قبلی واشنگتن را تکرار کرده وهمچنین بالحنی طلبکارانه مدعی'اهمیت جلوگیری ازسوءاستفاده ایران اززبان مبهم توافق هسته ای'شد.این درحالی بودکه برخی کارشناسان امور هسته ای تاکید کردند سفر هیلی به وین فرصتی است تا دولت آمریکا یک بار دیگر از نزدیک از جزئیات فنی برجام و اهمیت توافق هسته ای، آگاه شود.
از سوی دیگر، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در نامه ای به آمانو و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد: هدف اعلام شده سفر هیلی به وین نگرانی های جدی درباره نقض بیش از پیش متن و روح برجام وقطعنامه 2231 سازمان ملل ایجاد می کند.
اجرای مداوم تعهدات ایران دربرجام در حالی بود که دولت آمریکا از اجرای تعهدات خود طفره می رفت و به گفته مقامات ایران،کارشکنی های آمریکا مانع از بهره مندی ایران از منافع برجام بود. در همین ارتباط ، یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی روز جمعه 21 مهر ماه 96 (13 اکتبر 2017) در واکنش به اظهارات رییس جمهوری آمریکا درباره برجام تاکید کرد: ایران در حال حاضر مشمول قوی ترین نظام راستی آزمایی هسته ای است و تمام تعهدات هسته ای طبق برجام در حال اجرا هستند. آمانو با صدور بیانیه ای اعلام کرد: آژانس بین المللی انرژی اتمی از ژانویه 2016 بر اجرای تعهدات مرتبط با هسته ای ایران در چهارچوب برجام نظارت کرده و اجرای این تعهدات را تایید کرده است.
سفر آمانو به ایران وارسال پیام مهم دفاع از جایگاه بین المللی آژانس: مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی روز یکشنبه 7 آبان ماه 96 در تهران با مقامات جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو کرد. آژانس در بیانیه ای اعلام کرد که این سفر بخشی از گفت و گوهای منظم و معمول بین آژانس و ایران است و تمرکز بحثهایی که مطرح خواهد شد حول راستی آزمایی و نظارت آژانس درمورد اجرای تعهدات مرتبط با برنامه هسته ای ایران تحت برجام وهمچنین اجرای توافق پادمانی و پروتکل الحاقی خواهد بود. تاکید بر لزوم پایبندی همه طرفین برجام به این توافق بین المللی، دفاع از اعتبار آژانس و پاسخ به اظهارات مقامات آمریکایی در قبال برجام پیام های سفر یک روزه آمانو به تهران بود.
رسانه های مختلف ایران وجهان تاکید کردند که سفر یک روزه آمانو به تهران حامل این پیام مهم بود که ایران به تعهداتش دربرجام متعهد بوده است و این مساله همانطور که در تمام گزارش های مدیر کل آژانس از زمان اجرای برجام تصریح شده است، آمانو در دیدار بامقامهای ارشد ایران در تهران این مساله را مورد تاکید قرار داد. پیام دیگر سفر آمانو این بود که او در مقام مدیرکل آژانس از حیثیت و جایگاه بین المللی این نهاد بین المللی برای تهیه گزارش های راستی آزمایی و نحوه بررسی و ارزیابی تعهدات و طرفین دفاع کرد.
دو هفته پس از سفر آمانو به تهران، نهمین گزارش مدیرکل آژانس درباره ایران در روز دوشنبه 22 آبان 96(13 نوامبر 2017) منتشر شد و آژانس بار دیگر پایبندی ایران به توافق هسته ای را اعلام کرد. در این گزارش اعلام شد که کارخانه تولید آب سنگین در حال فعالیت و ذخیره آب سنگین ایران 114.4متریک تن بوده و در طول دوره گزارش دهی، ایران بیش از 130 متریک تن آب سنگین نداشته است. این گزارش خاطرنشان کرد که ایران به غنی سازی UF6 درکارخانه غنی سازی سوخت (FEP) ادامه داده و غنی سازی بالاتر از 3.67درصد از اورانیوم 235 را انجام نداده است.
مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی روزپنجشنبه 3اسفند 96(22 فوریه 2018)باانتشار گزارش فصلی برای دهمین بارپایبندی ایران به مفاد توافق هسته ای را تائیدوهمزمان اعلام کردکه ایران تصمیم خودبرای ساخت پیشران هسته ای دریایی در آینده رابه آژانس اعلام کرده است.دراین گزارش میزان ذخایر اورانیوم غنی شده 3.67 درصدی ایران تا12 فوریه 109.5کیلوگرم ومیزان ذخایر آب سنگین ایران 117.9تن اعلام شد.
درحالی که جنگ لفظی آمریکا علیه برجام تشدید شده بود، آمانو روز دوشنبه 14 اسفند 96 در آغاز نشست فصلی شورای حکام باتاکید بر اهمیت توافق هسته ای با ایران گفت:اگر بنابر شکست برجام باشد، این امر زیان بزرگی برای راستی آزمایی هسته ای وبرای چندجانبه گرایی خواهد بود. مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی درکنفرانس خبری 14 اسفند ماه نیز با بیان اینکه بحثهای زیادی درباره آینده برجام مطرح شده است، گفت: نقش آژانس اظهارنظر یاگمانه زنی درباره مواضع طرفهای برجام نیست.وی با بیان اینکه آژانس به تمام اماکن مورد نیازبرای بازرسی دسترسی داشته است، افزود: کار بازرسی ما در ایران از سال 2013 تا کنون دو برابر شده است.
آمانو درتاریخ 24 مه 2018 (سوم خرداد 1397) ، 30 اوت 2018 (هشتم شهریور 1397 ) ، 12 نوامبر 2018 (21 آبان 1397) و 22 فوریه 2019 (سوم اسفند 97) چهار بار دیگر و در مجموع 14 بار پایبندی ایران به برجام را تایید کرد.درتازه ترین گزارش آژانس که اسفندماه سال گذشته منتشر شد میزان ذخایر اورانیوم غنی شده تا حد 3.67 درصدی ایران 163.8 کیلوگرم اعلام شد که پایین تر از حد مجاز 300 کیلوگرم مطابق برجام بوده است. دراین گزارش خاطرنشان شد که ایران فعالیتهای غنی سازی خود را مطابق طرح غنی سازی و تحقیقات و توسعه بلندمدت که در ژانویه 2016 به آژانس ارائه داده بود، انجام داده است. آژانس همچنین با تاکید بر اقدامات ایران برای اعتمادسازی اعلام کرد که ایران همچنان به این آژانس اجازه داده تا از مانیتورهای آنلاین غنی سازی و مهر و موم های الکترونیک استفاده کند.
جمهوری اسلامی ایران در مدت بیش ازسه سال از آغاز اجرای برجام تاکنون باهمکاری خوب باآژانس بین المللی انرژی اتمی و اجرای کامل و دقیق تعهدات ضمن اثبات خوش عهدی و پایبندی به تعهدات، مجال هرگونه بهانه جویی را گرفت اما با عهدشکنی آمریکا و خروج این کشور از برجام، طرف های دیگر مطابق وعده های خود نتوانسته اند بطور کامل بهره مندی ایران از منافع پیش بینی شده در برجام را تضمین کنند. در حالی که یک سال ازخروج آمریکا از برجام گذشته و تحریم های غیرقانونی آمریکا علیه ایران بازگشته است،جمهوری اسلامی ایران با سیاست صبر ومدارا ضمن اجرای کامل تعهدات هسته ای در انتظار گام های عملی طرفهای دیگر از جمله اروپایی ها برای تضمین منافع ایران است.
محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران در سفر اخیر به نیویورک در واکنش به تاخیر در اجرایی شدن تعهدات اروپایی ها در قبال برجام و عملیاتی کردن ساز وکار حمایت مالی(اینستکس) گفت: اروپایی ها یکسال فرصت داشتند و متاسفانه اقدام عملی نکردند؛ انتظار ما این است که نشان دهند این طور نیست و فکر نمی کنم فرصت زیادی برای آنها مانده باشد.
عباس عراقچی معاون وزیر خارجه نیز به تازگی در سخنانی در انستیتو تفکر استراتژیک ترکیه در آنکارا با بیان اینکه صبر ایران در آستانه لبریز شدن است، گفت: قرارداد هسته ای بیشتر از آنکه اقتصادی باشد یک توافق امنیتی بوده که با کل جهان در ارتباط است و در حالی که برجام بدلیل موضع آمریکا به مخاطره افتاده هر لحظه امکان پایان یافتن آن وجود دارد.
در پی انتشار چهاردمین گزارش آژانس در اسفند ماه گذشته،کاظم غریب آبادی سفیر ونماینده دائم ایران درسازمان ملل در وین باتاکید بر اینکه ' همکاری تنها گزینه ایران نیست' گفت: اگر قرار است برجام حفظ شود ، دیگر اعضای این توافق باید بطور کامل تعهدات خود را از طریق برداشتن گامهای عملی فوری در این ارتباط اجرا نمایند.
این در حالی است که حق اقدام متقابل برای ایران در برابر بدعهدی طرفهای دیگر در برجام پیش بینی شده است. مطابق بند36برجام،'چنانچه ایران معتقد باشد که هر یک یا کلیه اعضای گروه 1+5 تعهدات خود را طبق برجام رعایت ننموده اند، می تواند موضوع رابه منظور حل و فصل به کمیسیون مشترک ارجاع نماید'.این بند از برجام ضمن توضیح فرایند شکایت درباره نقض برجام می افزاید:' چنانچه موضوع کماکان به نحو مورد رضایت طرف شاکی فیصله نیافته باشد، و چنانچه طرف شاکی معتقد باشد که موضوع، مصداق«عدم پایبندی اساسی» می باشد، آنگاه آن طرف میتواند موضوع فیصله نیافته را به عنوان مبنای توقف کلی و یا جزئی اجرای تعهداتش وفق برجام قلمداد کرده و/یا به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ نماید که معتقد است موضوع مصداق «عدم پایبندی اساسی» بشمار می آید.'
این درحالی است که دولت قانون شکن آمریکا با اعمال تحریم های جدید هسته ای نیز شمشیر را علیه برجام از رو بسته است. درحالی که مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها تاکید کرده که برجام یک موهبت بزرگ برای راستی آزمایی هسته ای است و آژانس دسترسی های کامل مورد نیاز خود را دارد و شکست برجام شکست چندجانبه گرایی خواهد بود، مقامات اروپایی باید به این نکته مهم بیش از پیش توجه داشته باشند که به گفته مقامات ایران،برجام بیش ازتوافقی اقتصادی یک توافق امنیتی بوده است وخدشه به برجام منافع امنیتی اروپا را نیزبه خطرخواهد انداخت.
