خانواده آزمایش همچنان به دنبال اموال مصادره شده

خرداد: خانواده محسن آزمایش پس از 33 سال بازهم پرونده بازگشت اموال پدرشان را به جریان انداخته اند. به گزارش اقتصاد ایرانی فعالیت های تازه ای برای بازگشت اموال محسن آزمایش آغاز شده است. آزمایش سال ها قبل در مصر فوت کرد ولی خانواده او تلاش می کنند تا برخی از اموال مصادره شده را به خانواده بازگردانند.

پیش از این خانواده برخوردار و ایروانی هم تلاش هایی را برای بازگشت اموالشان صورت داده بودند. برخوردار در دولت اصلاحات و پیش از مرگ قسمتی از اموالش را بازگرداند. ایروانی هم پیش از مرگ، نامه ای به علی سعیدلو معاون اجرایی دولت نهم نوشت و خواهان بازگشت اموالش شد.

دولت اصلاحات اعلام کرده بود،​اموال کسانی که دارایی هایشان در صدر انقلاب مصادره شده بود را براساس کارشناسی بازمی گرداند. پیش از این یکبار هم در دهه 60 این موضوع مطرح شده بود ولی با مخالفت جدی موسوی خوئینی ها دادستان وقت انقلاب، موضوع بازگشت اموال بایگانی شد.

در همین حال خبر می رسد، تلاش ها برای بازگشت قسمتی از اموال محسن آزمایش به خانواده او کلید خورده است.

محسن آزمایش کیست؟

محسن در خانواده ای فقیر متولد شد. خانواده او اما روحیاتی مذهبی داشتند. پدر کسوت روحانیت داشت و سایرین نیز دیدگاه های مذهبی پیش روی خود داشتند. وضعیت مالی خانواده آنقدرها قوی نبود تا تمامی فرزندان راهی مدرسه شوند وکسب علم کنند از همین روی محسن تنها چهار سال درس خواند. محسن یازده ساله شده بود که راهی بازار کار شد. انتخاب اول برای کودک یازده ساله بسیار هم دشوار بود. او به کارگاه آهنگری رفته بود.محسن قرار بود تا هزینه های زندگی خود و خانواده را از راه آهنگری کسب کند. صاحب کارگاه به محسن اعلام کرده بود که برای «کودکی چنین نحیف مزدی نمی دهد» اما محسن تقاضا کرده بود تا مدتی را آزمایشی کار کند و اگر نظر صاحب کار جلب شده به صورت دائم به کار بپردازد.

مدت کوتاهی که گذشت، کارفرمایی کارگاه کوچک آهنگری برای اومزد یک تومانی در ماه درنظر می گیرد و چنین محسن به استخدام آهنگری در می آید. 4 سال که می گذرد، محسن 140 تومان اندوخته بود. او مزدها  و انعام ها را جملگی پس از انداز کرده بود تا چنین پس از اندازی را برای دورن سخت زندگی خود باقی گذشته باشد.  محسن کودکی را به جوانی پیوند داده بود. او درکارگاه آهنگری رشد کرده بود و زندگی را به سختی آموخته بود. محسن اهل رفتارهای به سبک هم نسل های خود نبود. کودکی را در فقر و جوانی  با کوره های داغ ذوب آهن تجربه کرده بود. محسن ولی اندیشه های بسیاری در ذهن داشت. او قصد کرده بود تا مردمی بزرگ باشد و بزرگی کند. محسن هزینه های زندگی خواهر، برادر و مادر خود را پرداخت می کرد و از همین روی چندان تمایلی نداشت تا رفتارهای کودکانه از خود بروز دهد. زندگی در جوار فقر و درمجاورت کوره های ذوب آهن به محسن آموخته بود که درجوانی بزرگ شود. او هفده سال بیشتر نداشت که بتول عاصمی را به عقد خود در آورد. بتول از خویشان خاندان محسن  بود. خاندان اشتهاردیان چندان بزرگ نبودند ولی محسن قصد داشت تا آنان را بزرگ کند.

شعله های آتش در زندگی محسن

هنوز دهه سی به پایان نرسیده بود که دو اقدام مهم صورت داد. اوکارگاهی برای خود راه اندازی کرده بود و تلاش می کرد تا لوازم خانگی بسیار ابتدایی را تولیدکند. محسن رفتاری دیگر نیز صورت داده بود. اشتهاردیان برای محسن فامیلی جذاب نبود. از همین روی تصمیم گرفت تا فامیل خود را به «آزمایش» تغییر دهد. روایت می کنند که سال 1329 روانه ثبت احوال می شود و نام آزمایش را برخود می گذارد. او اکنون «محسن آزمایش» بود. آزمایش صندلی تولید می کرد و می فروخت. پس از مدتی زندگی هم برای اورونقی گرفته بود. جامعه ایران مظاهر زندگی غربی را در دهه سی می آموخت و سعی داشت تا از مدرنیته اروپایی، حداقل مظاهرش را به زندگی شرقی بکشد از همین روی صندلی سازی محسن رونقی برای خود گرفته بود.

او به مرور زمان کارگاه خود را کمی وسعت داد. کارگاه آزمایش بزرگ شده بود. مجموعه های «آب کاری» صندلی هم به مجموعه سابق افزوده شده بود ولی چه بد شانس بود اشتهاردیان سابق و آزمایش اکنون که ناگهان تمام آنچه ساخته بود در آتش سوخت و برباد رفت. سال 1336 تمام ساخته های محسن در آتشی سوخت. آزمایش از سوختن تمامی دارایی های خود سرگشته شده بود. او مدام روایت می کرد که چنین جریانی عمدی بوده است ولی خود هم نمی دانست که آتش زنندگان بر زندگی اوچه کسانی بوده اند.

محسن ولی هنوز توانی وعلاقه ای برای ادامه زندگی داشت. او قصد کرده بود تا در زندگی رسم بزرگی بیاموزد وشیوه مردان اسطوره ای را پیش گیرد از همین روی زمینی در جاده تهران نو، خریداری می کند تا این بار بیرون شهر پایه های کسب وکار خود را گذارد. کارگاه در سال 1336 سوخته بود و در سال 1337 کارخانه جایگزین کارگاه کوچک شده بود اما از سال 1337 تا سال 1344 زمانی بسیار نیاز بود تا کارگاه محسن به کارخانه بدل شود وکارخانه نامی برای خود دست و پا کند. سال 1344 سرمایه اولیه کارخانه محسن به 30 میلیون ریال رسیده بود. کار که استارت خورد نشانه های از خوشبختی در زندگی محسن پدیدار شد. سال 1347 سرمایه اولیه به 200 میلیون ریال رسید. اکنون دیگر محسن که زندگی خود را چند سالی پیش سوخته می دید، میلیونری تهرانی شده بود. کارگاه کوچ او در خیابان دماوند تهران در آتش سوخته بود ولی اکنون مجموعه ای بزرگ جایگزین کارگاه کوچ شده بود. کمی بعد زمینی به مساحت 185 هزار متر در کیلومتر 10 جاده آبعلی خرید تا به مجموعه سابق افزوده شود. اینگونه کارخانه ای بزرگ متولد شد که «آزمایش» نام گرفت.

هم نسلان

همزمان به محسن گروهی دیگر از مردان اقتصادی ایران هم راهی مشابه پیش گرفته بودند. محسن در برنامه های آینده خود قصد داشت تا به بزرگ ترین تولیدکننده محصولات خانگی ایران بدل شود. او رقبای را هم در کنار خود می دید. از برخوردارها به موازات محسن وارد بازار لوازم خانگی ایران شده بودند. آنها ولی تقاوتی اساسی با محسن داشتند. برخوردارها خاندانی ثروت مند و تاجر پیشه بودند. آنان برای راه اندازی کارخانه های خود همچون محسن به آب و آتش نمی زدند و زندگی را چنان سخت نمی گرفتند ولی محسن باید شبانه روز خود را یکی می ساخت تا فرصتی برای رشد در اقتصاد ایران پیدا کند.

محسن به خوبی هم پیشرفت کرده بود. زمین کارخانه او در سال های پایانی کارش به بیش از 72 هزار متر رسیده بود. محسن در سال 1347 چندین محصول به تولیدات کارخانه خود افزوده بود. او 5 مدل یخچال تولید می کرد. 7 مدل کولر ساخته بود، 3 مدل آبگرمکن تولید کرده بود و 4 نمونه بخاری و 6 مدل اجاق گاز را نیز تولید کرده بود. محسن زندگی را در فقر آموخته بود.

او برای کارکنان خود احترامی بسیار قائل بود و هزینه عروسی کارگردان خود را می پرداخت. محسن اعتقاد داشت که اینگونه می توان کارخانه را به بهترین شکل اداره کرد. شرکت ملی نفت تحقیقی مفصل در مورد میزان حقوق ومزایایی پرداختی در صنایع ایران صورت داده بود که براساس این تحقیقات، کارخانه آزمایش حقوقی بیشتر از مجموعه های دولتی به کارکنان خود پرداخت می کرد. محسن دو استراتژی برای اداره مجموعه خود انتخاب کرده بود. اواز سویی اعتقاد به استفاده از مشاوران خارجی نداشت و سعی می کرد تا کارمندان غیرایرانی را به مجموعه خود راه ندهد. تنها در یک دوره یک کارشناس خارجی در مجموعه آزمایش وارد شد. خارجی ها تنها می توانستند در مرحله راه اندازی کارخانه حضور داشته باشند. استراتژی دوم ولی از شیوه اول کمی سخت تر بود. محسن برای رسیدگی به امور اجرایی کارخانه از یک سرهنگ بازنشسته یاری خواسته بود. سرهنگ باید تلاش می کرد تا امنیت کارخانه حفظ شود. چنین استخدامی سبب شده بود تا گروهی جو کارخانه آزمایش رامنیتی بدانند.

آغاز دوران فروش

پیش بینی فروش کارخانه در سال 1347 به عدد یک میلیارد ریال رسیده بود. کارخانه درهمان سال شصت میلیون ریال حقوق به کارکنان خود پرداخت کرده بود. سود کارخانه نشان می داد که زندگی محسن دگرگون شده است. او از کارگاه سوخته چنین دنیایی برای خود ساخته بود. محسن بازار ایران را تسخیر کرده بود. محصولات او در تمام ایران پخش بودند. او سعی داشت تا می تواند برمیزان تولیدات خود بیفزاید. تولیدات کارخانه هم آنقدرها رشد پیدا کرده بود که دیگر بازار ایران برای برایش کوچک بود. از همین روی اولین نمونه محصولات آزمایش روانه بازارهای دیگر شد. افغانستان، کویت وشیخ نشین های حاشیه خلیج فارس بازارهای بودند که محسن قصد داشت، آنها را فتح کند. محسن خود روایت کرده بود که سی درصد بازار افغانستان را در اختیار محصولات خود گرفته است. او در روزهایی چنین اقدامی را صورت داده بود که کالاهای بسیاری از شوروی و جنوب شرق آسیا روانه افغانستان می شدند. محسن ولی در دهه 40 بلخ را فتح کرده بود.

سال ها بعد مدیران دولتی کارخانه های صنعتی کشور تصمیم گرفتند تا تجربیات آزمایش را یکبار دیگر برای فتح بازار افغانستان به کار گیرند ولی تجربه ای بسیار ناموفق کسب کردند.محسن در دهه 50 کالاهایی خود را به بازارهای حاشیه خلیج فارس هم ارسال کرده بود. این همان بازاری بود که دردهه 80 از سوی مدیران بخش خصوصی ایران به «بازار بزرگ اسلامی» معروف شد ولی این بار ایران تنها کمتر از 5 درصد این بازار را در اختیار داشت. محسن ولی اقدامی بی بدیل دیگر در این دوره صورت داد. او به سبب گرفتارهای خانوادگی فرصتی برای تحصیل نیافته بود ولی محسن در کارخانه خود کارگاه های فنی را برای تحصیل کارمندان ساخته بود.

او 330 هنرجو را نیز پذیرفته بود. کارخانه ای که محسن ساخته بود به زودی به یکی از بزرگترین مجموعه های اقتصادی کشور بدل می شد. شرکت اودر سال 1348 تلویزیون های 23 اینچی را هم به محصولات خود اضافه کرده بود. در این دوره استفاده از تلویزیون میان خانواده های ایران رایج شده بود. آزمایش هم قصد داشت تا از این فرصت برای بهره مندی از موهبت بازار جدید ایران استفاده کند ولی این بار محسن در محاسبات خود کمی شتاب زده عمل کرد چراکه طرح اوشکست خورد و تلویزیون های آزمایش جایگاهی در بازار ایران نیافت. محسن ولی از پای در نیامد. اوقصد کرده بود تا زندگی را به شیوه ای جدید سامان دهد. محسن کارگاه های فنی را هر روز بیش از گذشته در مجموعه خود بزرگ می کرد. او اعتقاد داشت که کارخانه های ایرانی باید مانند فیات ایتالیا، بنز المان و جنرال موتورز امریکا اداره شوند.

همزمان سازمان برنامه پیش بینی کرده بود که تا پایان سال 1351 کشور به بیش از 20 هزار نیروی متخصص وماهر نیاز دارد. مصادف با این جریان، اتفاقی در فضایی کسب و کار ایران رخ داده بود که بسیاری از کارخانه های صنعتی را با گرفتاری مواجه ساخته بود. کارخانه های صنعتی برای تامین نیروهای مورد نیاز خود شیوه ای جدید را ابداع کرده بودند. آنان به متخصصان کارخانه های دیگر رجوع می کردند و با پیشنهادهای مالی تلاش می کردند تا کارمندان مجرب را به مجموعه خود اضافه کنند. این موضوع سبب شده بود تا شیوه ای به نام «دزدی متخصص» میان فعالان صنعتی باب شود. در همین دوره محسن، تصمیم می گیرد تا روشی دیگر را برای اداره مجموعه های اقتصادی خود انتخاب کند. او با کمک واحدهای آموزشی کارخانه خود قصد کرده بود تا کارمندان مورد نیاز خود را تربیت کند.

ماجری یک ازدواج

محسن فعالیت های صنعتی خود را گسترش می داد و سعی داشت تا روزهایی خوشی را برای خانواده مهیا کند. اما زندگی خانوادگی  او رونقی نداشت. ازدواج با بتول برای او فرزندی نداشت. اما محسن بسیار علاقه مند بود تا خانواده ای بزرگ تشکیل دهد. او تصمیم داشت تا زندگی موفق کاری خود را در حوزه خصوصی هم تکرار کند. بتول به او توصیه می کند تا با یکی ازدختران جوان خانواده خود ازدواج کند. بتول عاصمی تصمیم داشت تا با ازدواجی اینگونه پایه های زندگی خود و محسن را قوی تر از گذشته کند. فرزانه سیمن پور 15 سال بیشتر نداشت که به عقد محسن در آمد. این بخش زندگی محسن شباهتی بی اندازه به یکی از کارکترهای ماندگار سینمای ایران در دهه 70 داشت. سوژه اول فیلم «هنرپیشه» شباهتی با محسن آزمایش یافته بود. اما محصول ازدواج محسن و فرزانه،  سه فرزند می شود. مژگان در سال 1340 به دنیا آمد. نادی در سال 1344 متولد شد و همچنین نازنین در سال 1349 به جمه فرزندان محسن افزوده شد.

از میان فرزندان آزمایش هیچ کدام قصدی برای حضور در کارخانه پدر را نداشتند. از همین روی پسر او روانه فرنگ شد تا تحصیل را در آن سوی مرزها ادامه دهد. برادران محسن هم هرکدام برای خود کسب وکاری ساخته بودند و تمایلی به کارمندی برای برادر نشان نمی دادند. محسن هرچند نظام کارخانه داری غربی را برای خود انتخاب کرده بود ولی برخلاف بسیار از کمپانی های موفق ایرانی و خارجی ترجیح می داد تا سرمایه داری خانوادگی را ترویج نکند. او سعی داشت تا تنها نیروهای کارآزموده را به مجموعه خود وارد کند و مانند خاندان برخوردارها یا لاجوردی ها که هم دوره اوبودند قدمی در راه کارخانه داری خانوادگی برنمی داشت. چنین شیوه ای برای اوسرانجامی خوش ولی نداشت. محسن در مدت فعالیت های خود سه کارخانه را در ساوه، مرودشت شیراز و تهران راه اندازی کرده بود. این هرسه کارخانه در صدر انقلاب مصادره شدند. همگی کارخانه ها مشمول بند ج قانون اساسی شده بودند. محسن هنگامی که شرایط را برایخود چنین دید، تصمیم گرفت تا کشور را مقصد سویس ترک کند. او قصد کرده بود تا در کنار فرزند خود به زندگی بپردازد.

ملو درام محسن تکمیل می شود

زندگی محسن از همان دوران کودکی به داستان های سینمایی نزدیک تر بود تا شیوه زندگی یک کارافرین. او دوران کودکی را همچون قهرمان قصه «آرزوهای بزرگ» در تنگدستی و  رویا به پایان رساند. محسن مانند شخصیت اول فیلم های بالیودی کودکی در در کارگاه آهنگری به سختی گذراند. مدتی بعد او ازدواج کرد و زندگی همچون داستان های ایرانی دهه 70 برای خود ترسیم کرد. اندکی بعد ولی سرانجام محسن همچون یکی از شخصیت های فیلم «بادبادک باز» شد. او به آن سوی مرزهای ایران رفت. محسن پس از مصادره اموال به سویس مهاجرت کرد ولی آزمایش زندگی را به شیوه سنتی آموخته بود و علاقه ای به زندگی فرنگی نداشت.

به روایت نویسندگان زندگی نامه او در کتاب «پیشگامان رشد» زندگی او در فرنگستان چنین شد:« سال های آخر زندگی برای آزمایش سرشار از یاس ورنج بود. چهار فرزندش در سال 1357 در سویس درس می خواندند. امیرمسعود، بزرگترین آنها 18 ساله و نازنین کوچکترین آنها 8 ساله بود. فقدان درآمد، کار، هزینه بالای زندگی، بیماری و پیری در خارج از کشور وضع روحی اورا به شدت متاثر نموده بود. رفتار پدرسالارانه در سویس درون خانواده خشن تر شده بود. مردی که عمری برپای خود ایستاده بود و زندگی بیش از 2هزار خانوار از طریق کارخانه اش تامین می شد، اکنون محتاج خانواده اش بود.

تنش های درون خانواده به جدایی ازهمسرش در سال 1366 منجر شد. همسر اولش نیز در ایران زندگی می کرد پنج سال آخر زندگیش در کنار بیماری بیشتر یک ترا‍ژدی بود. مردی که از کودکی تکیه گاه دیگران بود اکنون ناچار وابسته به دیگران شده بود.چیزی از درون روحش را متلاشی کرده بود. پسرش تکیه گاه و همزبانش در کشور عرب مراکش بود.محسن آزمایش که 14 سال از کارخانه اش وحاصل زندگیش جدا شده بود، سرانجام در غربت و در سال 1371 در شهر رباط مراکش درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد.»