ورود به هسته سخت مذاکرات؛ در دور سوم گفت‌و‌گو‌های ایران و آمریکا چه گفته شد؟
سومین جلسه مذاکرات غیرمستقیم ایران و ایالات متحده آمریکا با وساطت عمان، عصر دیروز در مسقط به پایان رسید. در این مذاکرات سیدعباس عراقچی ریاست هیئت مذاکره‌کننده ایران و استیو ویتکاف فرستاده رئیس‌جمهور آمریکا، ریاست هیئت دیپلماتیک آمریکا را بر عهده داشتند.
به گزارش هم‌میهن، در جریان این مذاکرات که حدود ۶ ساعت به طول انجامید، بار دیگر بدرالبوسعیدی وزیر خارجه عمان مسئولیت تبادل پیام میان دو هیئت مذاکره‌کننده را بر عهده داشت. پس از توافق دو تیم مذاکره‌کننده در جریان گفت‌و‌گو‌های هفته گذشته در رم و با یک بار تعویق، مذاکرات فنی در سطح کارشناسی نیز انجام شد.
سیدعباس عراقچی، از روند شکل‌گیری و سرعت مذاکرات ابراز رضایت و درباره احتمال رسیدن به توافق نیز ابراز امیدواری کرد، اما محتاطانه.
ورود به بخش سخت مذاکرات
وزیر امور خارجه کشورمان در گفت‌وگویی که پس از پایان مذاکرات با خبرنگار خبرگزاری صداوسیما داشت، پس از تشکر از عمان و وزیر خارجه این کشور، اظهار داشت: «مذاکرات خیلی جدی‌تر از گذشته بود و به تدریج وارد بحث‌های جزئی‌تر، فنی‌تر و تکنیکی‌تر شد. چندین بار نظرات را به‌صورت مکتوب ردوبدل کردیم. در مجموع فضای مذاکره، کاملاً جدی و کاری بود.»
عراقچی با بیان اینکه «هم در موضوعات کلان و هم جزئیات اختلافات وجود دارد»، گفت: «تا جلسه بعدی قرار است در پایتخت‌ها بررسی صورت گیرد که چطور می‌توانیم اختلافات را کم کنیم. اینکه هر دو طرف با جدیت وارد مذاکرات شدند، کاملاً مشهود بود و این، فضایی را ایجاد می‌کند که امیدوار باشیم که می‌شود پیشرفت کرد. امیدواری ما به‌شدت محتاطانه است و مسائلی هست که باید در مورد آن تفاهمات کلی به‌دست آید و بعد درباره جزئیات مذاکره شود.»
او درباره دور بعدی مذاکرات هم گفت: «احتمالاً مجدداً شنبه خواهد بود و جزئیات و مکان آن را دولت میزبان که عمان است، تنظیم می‌کند و به اطلاع طرفین می‌رساند.» وزیر خارجه ایران درباره سطح مذاکرات هم گفت: «در همین سطح فعلی با حضور بنده و آقای ویتکاف خواهد بود با همراهی کارشناسان.»
عراقچی درباره ترکیب هیئت کارشناسی نیز گفت: «ما با توجه به موضوعاتی که در جلسه مطرح می‌شود، کارشناسان لازم را به همراه می‌بریم. الان که از بحث کلیات به تدریج وارد بحث‌های جزئی‌تر و تخصصی‌تر هم به تدریج اضافه می‌شوند. ما در این جلسه کارشناسان اقتصادی را برای اولین بار به همراه داشتیم و حضور آنها بسیار مفید بود. از جلسه آینده، حدس می‌زنم کارشناس سازمان انرژی اتمی هم اضافه شود. ما به موقعیتی رسیدیم که بحث‌های فنی‌تر هسته‌ای هم داشته باشیم. هر چه جلوتر برویم، با توجه به موضوعاتی که در دستورکار است، کارشناس مربوطه هم اضافه خواهد شد.»
او درباره موضوع گفت‌و‌گو‌ها و اینکه آیا امکان تغییر دستور کار گفت‌و‌گو‌ها وجود دارد، گفت: «به هیچ وجه. موضوع ما فقط هسته‌ای است و هیچ موضوع دیگری را مورد مذاکره قرار نمی‌دهیم. وقتی از هسته‌ای صحبت می‌کنیم، یعنی اعتمادسازی در برنامه هسته‌ای ایران در مقابل رفع تحریم‌ها. ما فقط در این موضوع مذاکره می‌کنیم و هیچ موضوع دیگری را نمی‌پذیریم که درباره آن مذاکره کنیم. در سه دور گذشته هم این موضوع کاملاً از سوی هر دو طرف رعایت شده است.»
رئیس دستگاه دیپلماسی اضافه کرد: «وقتی می‌گوئیم فضای مذاکره جدی بود، یعنی دو طرف اراده خود را برای پیشرفت نشان دادند، اما در برخی موارد اراده به تنهایی کافی نیست و ممکن است اختلاف به اندازه‌ای جدی باشد که نشود به سرانجام رسید؛ یعنی اراده به تنهایی ضامن موفقیت نیست. موفقیت زمانی حاصل می‌شود که نظرات و خواسته‌های هر دو طرف تامین شده باشد و هر کدام به سطحی از رضایت در مذاکرات رسیده باشند.»
عراقچی تصریح کرد: «این موضوعی است که به طول می‌انجامد، سخت است، برخی از اختلافات ما بسیار جدی است، برخی از اختلافات دیگر جدیت کمتری دارد، برخی‌ها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، ظرایف بسیار زیادی دارد. البته ما امیدوار هستیم به سرعت بتوانیم به جلو برویم، تجربیات بار گذشته به ما کمک می‌کند که حرکت ما سهل‌تر و سریع‌تر باشد. من فکر می‌کنم حرکت ما تا اینجا خوب بوده است. ما در دور سوم در نقطه‌ای هستیم که شاید اگر مذاکرات دیگری بود، به این سرعت نمی‌توانستیم به آن برسیم، اما مذاکرات قبلی به ما کمک می‌کند مسیر را سریع‌تر طی کنیم. من از روند شکل‌گیری و سرعت مذاکرات راضی هستم. فکر می‌کنم روند خوبی دارد. مذاکرات فضای خوبی دارد، جدیت و اراده وجود دارد، اما آیا می‌شود به توافق رسید؟ من امیدوارم، اما خیلی محتاطانه.»
پیام کوتاه وزیر خارجه عمان
حساب رسمی بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان در شبکه ایکس (توئیتر) دقایقی پس از پایان مذاکرات ایران و آمریکا نوشت: «مذاکرات امروز ایران و آمریکا، تلاش مشترکی را برای دستیابی به توافقی مبتنی بر احترام متقابل و تعهدات پایدار مشخص کرد. اصول اساسی، اهداف و نگرانی‌های فنی همگی مورد بررسی قرار گرفتند. مذاکرات هفته آینده با یک نشست سطح بالای دیگر که به‌طور موقت برای سوم ماه می (شنبه هفته آینده) برنامه‌ریزی شده است، ادامه خواهد یافت.»
گمانه‌زنی‌ها
ساعتی پس از پایان مذاکرات، آکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی ناشناس نوشت: «دور سوم مذاکرات هسته‌ای انجام‌شده میان آمریکا و ایران در عمان، «ثمربخش» بود. پیشرفت‌هایی برای دستیابی به توافق هسته‌ای حاصل شد و باید اقدامات زیادی انجام شود. با طرف ایرانی توافق کردیم که دور آتی مذاکرات در اروپا برگزار شود.»
آکسیوس پیش از این نیز نوشته بود که توافق ایران و آمریکا برای ادامه مذاکرات، نشانه پیشرفت روند مذاکرات است. این رسانه در گزارشی نوشت: «مذاکرات روز شنبه در مسقط نخستین‌باری بود که دو طرف وارد جزئیات فنی برای یک توافق هسته‌ای شدند؛ به‌ویژه در رابطه با محدودیت‌هایی که آمریکا می‌خواهد بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کند و تحریم‌هایی که تهران خواهان برچیده شدن‌شان است.»
خبرگزاری رویترز نیز به نقل از یک مقام ارشد در دولت ترامپ نوشت که سومین دور از مذاکرات ایران و آمریکا مثبت و سازنده بود.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز بامداد شنبه و ساعاتی پیش از آغاز سومین دور از مذاکرات در حالی که برای شرکت در مراسم خاکسپاری پاپ فرانسیس عازم رم بود، در جمع خبرنگاران گفت: «مذاکرات به خوبی پیش می‌رود و خواهیم دید چه پیش می‌آید. ما روی مسائل زیادی کار می‌کنیم که اصلاً نباید به وجود می‌آمدند. این مسائل باید در زمان ریاست‌جمهوری جو بایدن حل می‌شدند، اما او نتوانست این کار را انجام دهد.»
دو طرف از خط قرمز‌ها عبور نکردند
حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر ارشد سیاست خارجی در تحلیل سومین دور از مذاکرات ایران و آمریکا گفت: «با توجه به شواهد و قرائن می‌توان حدس زد دو طرف راجع به مسائلی به توافق رسیدند که کار به مذاکرات فنی رسید. مذاکرات فنی برای پیدا کردن راهکارهاست. این روند نشان می‌دهد که طرفین در تلاش هستند به یک دستورکار و چارچوب مذاکراتی برسند و این دستور کار که شاید بتوانیم آن را توافق موقت بنامیم، از نظر ایران هنوز به دست نیامده است.
به همین دلیل هنوز مشغول کار هستند. آن طرف از وزارت خزانه‌داری در هیئت کارشناسی حضور داشتند و در تیم ایران هم کارشناس اقتصادی حاضر بوده است. این مذاکرات جنبه اقتصادی، سیاسی، امنیتی، حقوقی و فنی به معنی تخصصی هسته‌ای و موضوع غنی‌سازی دارد. هر چقدر حضور کارشناسان خبره در مذاکرات موثرتر باشد، کمک بیشتری به این روند می‌شود. به‌خصوص اینکه مذاکرات غیرمستقیم است و باید موارد به صورت مکتوب از طریق واسطه عمانی به طرف آمریکایی داده شود. سیکل دشواری است که در هر صورت فعلاً انجام می‌شود.»
او در پاسخ به این سوال که آیا ادامه پیدا کردن مذاکرات به معنی عدم طرح خط قرمز‌های ایران در موضوعات موشکی و منطقه‌ایست، اظهار داشت: «مطمئن باشید اگر آمریکایی‌ها می‌خواستند خط قرمز‌های ایران را روی میز بگذارند، مذاکرات ادامه پیدا نمی‌کرد. منطق مذاکراتی به ما می‌گوید دو طرف خط قرمز‌های یکدیگر را رعایت کردند. اگر نه کار به مذاکرات فنی نمی‌رسید.»
این تحلیلگر ارشد سیاست خارجی در تحلیل سرعت پیشرفت مذاکرات که مورد توجه وزیر خارجه نیز قرار گرفت، گفت: «نگاه خوشبینانه این است که دو طرف سعی کردند برای رسیدن به توافق از خود انعطاف بیشتری نشان دهند. نگاه دیگر نیز این است که موضوعات قبلاً چکش‌کاری شده و در مذاکرات امروز با سرعت بیشتری پیش می‌روند. اما اصل بر این اراده‌ایست که در حال حاضر می‌بینیم. دو طرف می‌خواهند به توافق برسند و نمی‌خواهند مذاکره کنند برای اینکه مذاکره کرده باشند. ضمن اینکه آقای عراقچی بر این موضوع تاکید کرد که تجربیات مذاکرات پیشین بسیار به پیشرفت این مذاکرات کمک می‌کند. چراکه تجربیات مذاکراتی ثبت و ضبط می‌شود.
این تجربیات چیست که در حال حاضر استفاده می‌شود؟ از پایان دولت نهم که مذاکرات در مسقط توسط آقای خاجی معاون وزارت خارجه وقت با ویلیام برنز معاون وقت وزیر خارجه آمریکا و رئیس سال‌های بعد سازمان سیا انجام شد، به تبادل نامه اوباما با مقام رهبری رسید که شامل پذیرفتن غنی‌سازی ایران بود و بعد در دولت روحانی ادامه پیدا کرد و در یک روند حدود دو سال و نیم به توافق هسته‌ای رسید. حاصل آن روند پیچیده و نفسگیر نیز به یک توافقی رسید که ۱۹۶ صفحه، پنج فصل و ۲۵ صفحه مقدمه دارد. برای برجام زحمت‌های حقوقی، سیاسی، فنی و امنیتی زیادی کشیده شد. بنابراین، تجربیات مذاکرات پیشین بسیار در حال حاضر به کار می‌آید.»
طولانی شدن مذاکرات به نفع اسرائیل است
سیدهادی برهانی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران نیز گفت: «آنچه از سوی وزیر امور خارجه مطرح شد نشان می‌دهد که فضا جدی‌تر شده و دو طرف به جزئیات ورود کردند. مذاکراتی که شنبه این هفته در مسقط انجام شد، حدود ۶ ساعت طول کشید که بیشتر از مذاکرات دور اول مسقط و گفت‌و‌گو‌های هفته گذشته در رم بود. کار بین ایران و آمریکا جدی‌تر از قبل شده و مشخص شدن جلسه بعدی مذاکرات چه در عمان باشد یا در کشوری اروپایی، آن‌طور که منابع آمریکایی مطرح کردند، نشان‌دهنده پیشرفت گفت‌وگوهاست. به نظر می‌رسد در دو دور قبلی مذاکرات، تبادل نظر‌های اولیه انجام شد و این بار کار به مذاکرات کارشناسی رسید. همانطور که آقای عراقچی هم مطرح کرد، احتمالاً در دور بعدی گفت‌و‌گو‌ها کارشناس یا کارشناسان سازمان انرژی اتمی نیز حضور پیدا کنند.»
او درباره سرعت پیشرفت مذاکرات در عین برگزاری گفت‌و‌گو‌ها به صورت غیرمستقیم، اظهار داشت: «آنچه به عنوان پیشرفت سریع گفت‌و‌گو‌ها مطرح می‌شود، می‌تواند چند دلیل داشته باشد. اگر بخواهیم از زاویه آمریکایی‌ها ببینیم، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده یکسری پروژه خارجی برای خود تعریف کرده که به‌رغم گذشت حدود ۱۰۰ روز از آغاز دولتش توفیقی در آنها پیدا نکرده است. ظاهراً اقبال و محبوبیتش در بخشی از افکار عمومی آمریکا مقداری نزول پیدا کرده و علاقه دارد که در حوزه سیاست خارجی یا به طور کلی برای دولتش دستاوردی داشته باشد. ظاهراً آمریکایی‌ها فهمیده‌اند که کسب موفقیت در موضوع ایران، راحت‌تر از دست گرفتن پروژه‌هایی مانند تعرفه‌ها، بحث غزه، جنگ اوکراین، موضوع گرینلند و کاناداست. فهمیده‌اند که ایران به دنبال تعامل و حل مشکل است بنابراین می‌توان به یک توافق دست یافت. همان پیروزی‌ای که ترامپ به دنبال آن است.»
این استاد مطالعات اسرائیل تاکید کرد: «اگر بخواهیم از زاویه طرف ایرانی نگاه کنیم، بالاخره طرف ایرانی هم به فرصت‌هایی که از دست داده و امروز در حسرت آنهاست نگاه می‌کند. در ایران هم این برداشت و تحلیل وجود دارد که این فرصت گذراست و باید از آن استفاده کرد. چراکه ممکن است این فرصت نیز از دست برود. علاوه بر اینکه معتقدم آمریکایی‌ها و ایرانی‌ها می‌دانند که عده‌ای دشمن این توافق هستند که ویژه‌ترین آنها اسرائیل است. اسرائیل درصدد خرابکاری است. اگر به اسرائیل فرصت بدهند و این مذاکرات بخواهد خیلی طول بکشد، فرصت برای خرابکاری اسرائیل فراهم می‌شود. به همین دلیل معتقدم دو طرف به این نتیجه رسیده‌اند که اگر زودتر این پرونده را ببندند، امکان خرابکاری طرف اسرائیلی کم‌تر می‌شود.»
